چکیده:
<P>نظام التواریخ قاضی بیضاوی که در حدود سال 674 هـ ق1275/ م.نگاشته شده معمولا به عنوان منبعی کم اهمیت در تاریخ عمومی اسلام کنار گذاشته شده است. اگرچه به عنوان منبع اطلاعات واقعی کاربرد محدودی دارد،اما قرائت تأثیرگذار بیضاوی از تاریخ به دلایل دیگری جالب است.از قرار معلوم این(کتاب)تحت حمایت شمس الدین جوینی و سوغنجاق نویان نوشته شده و همگام است با کوششهای این دو صاحب منصب قدرتمند جهت سوق دادن حکومت بیگانه مغول برای اختیار کردن فرهنگ و سنن رعایای ایرانیشان.تأکید بیضاوی بر تاریخ ایران و اخلاق فرمانروایی،بستری را برای ادعای تداوم حکومت مستقل بر فلات ایران تحت سلطه فاتحان جدید مغول فراهم میآورد.</P>
خلاصه ماشینی:
"گرچه شاید یک چنین فهرستی تا قبل از زمان میرخواند صرفا قاعدهای برای آن بوده که به وسیله آن مؤلف جایگاهش را در میان سلسله مراتب تاریخدانان جدی و مورد توجه،مشخص میکرده(اما)شرح میرخواند تأیید جالبی از دلایل اهمیت بیضاوی به دست میدهد: بیشتر این کسان امامان حدیث(سنت اسلامی)و تفسیر(شرح قرآنی)هستند و موثق بودن سخنانشان به خوبی شناخته شده است.
که چون حق جل و علا توفیق داد تا هر علمی از علوم دینی عجالة الوقت را در ریعان شباب کتاب بتحریر پیوستم، خواستم در علم تاریخ32که معظم کتاب الهی و صحف آسمانی به ذکر آن مشحون و فواید دین و دنیا در مطاوی آن مضمون،تجارب احوال گذشتگان از باب تدابیر مرشدی مشفق و تدبیر حوادث وقایع ایشان رهروان را بذکری صادق مختصری سازم مشتمل بذکر مشاهیر انبیاء و اکابر علماء و سلاطین عظام و ملوک کرام و شطری از احوال انسان بر وجه ایجاز و بیان[چنانکه خواننده ملول نشود و اگرچه از زوایدی که بعلم تاریخ زیاده تعلقی ندارد خالی باشد اما آنچه این علم را لابد بود بتمام ایراد کرده:]33این کتاب را از تواریخ معتبر فراهم آوردم و نظام التواریخ نام کردم چه در آن سلسله حکام و ملوک ایران که طول آن از فرات است تا جیحون بلکه از دیار عرب تا حدود خجند چنانکه یاد کرده میآید من لدن آدم علیه السلام الی یومنا هذا و هو الحادی و العشرون من شهر الله الحرام سنه اربع و سبعین و ستمائه هجریه(بیست و یکم محرم 674 ه."