خلاصه ماشینی:
"«ای رسول ما خلق را به حکمت و برهان و موعظه نیکو به راه خدا دعوت کن و با بهترین طریق با آنان مناظره کن» بدیهی است که درک این حقیقت به اندازه قدرت ادراک و شعور آدمیان است،شیوههایی که امام علی بن ابیطالب(ع)برای آشنا کردن ابناء بشر به حقائق برگزیدهاند متناسب با ظرفیت و توان اندیشه و تعقل آنان میباشد.
»[دینپرور،1384:ق 128/717] به جرأت میتوان گفت پرداختن به دقائق و ظرائف این سخن گرانسنگ،مستلزم تخصیص کتاب کاملی است،ولی میتوان به ذکر این نکته بسنده کرد که از دیدگاه امام اگر حیات و زندگی انسان محور باشد،سزاوار است که شخصیت آدمی از قید پوچگرائی و جبرگرائی رهائی یافته و به سوی مراتب بالای کمال رهنمون گردد تا آنکه به هدف والای خویش در طی دوران حیات دنیوی دست یابد.
خطبههای امام علی(ع)لبریز از چنین استدلالی است،آنجا که میفرماید: «و لو ضربت فی مذاهب فکرک لتبلغ غایاتک ما دلتک الدلالة إلا علی أن فاطر النملة هو فاطر النخلة،لدقیق تفصیل کل شیء،و غامض اختلاف کل حی،و ما الجلیل اللطیف،و الثقیل و الخفیف،و القوی و الضعیف فی خلقه إلا سواء» «و اگر اندیشهات را از همه سو به کارگیری و تا آنجا که ممکن است آن را به تکاپو واداری تا به حقیقت مطلب دست یابی،سرانجام به جایی نرسی جز آنکه بدانی آفریدگار مورچگان همان آفریدگار خرمابن در نخلستان است،زیرا هر چیز گستره ویژه خود را دارد و هر موجود زنده در دنیای رازها و اختلافات بسیار پیچیده و ژرف خویش است،اما همه و هر بزرگ و کوچک،سنگین و سبک،و قوی و ضعیف در آستان قدس ربوبی و کارگاه آفرینش یکسانند»[همان،خ 227/ 466] یعنی آنکه علت پنهان در اجزاء و ابعاد و قوانین تکوینی حاکم بر مورچه،دال بر آن است که خالق آن خدای سبحان است."