چکیده:
جلال الدین دوانی،از جمله بزرگترین فیلسوفان مکتب شیراز،دارای آراء و اندیشههای بدیعی در منطق و فلسفه است.وی در رسالههای کوچک خود،ابیاتی از شاعران بزرگ همچون حافظ شیرازی و شیخ محمود شبستری را شرح و تبیین کرده است.این مقاله به تصحیح،تحقیق و شرح این بیت از حافظ میپردازد:پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد
خلاصه ماشینی:
"51اما اگر مقصود وی نفی تأثیر استقلالی است به گونهای که علت العللی باشد و تمام سلسله فاعلها منتهی به آن شده و مسخر امر آن باشند،همچنانکه فلاسفه و متکلمین معتقد به آن هستند،آنگاه تصریح دوانی در رسالهء حاضر با این برداشت ناسازگار است.
رسالهء حاضر رسالهء حاضر تصحیح شرح بیت زیر از حافظ شیرازی است: پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد02 نسخههای مورد استناد در تصحیح این رساله عبارتند از: 1.
6چنانچه هرچه در عالم واقع میشود،البته منساق است به آن مصلحت کلیه،اگرچه نسبت با شخص7 معین،مصلحت در خلاف آن نماید8و نظیر این معنی آنکه،مهندس چون طرح عمارتی رقم کشد،9در آن امر ملاحظه01وضعی کند که نسبت با جمیع آن عمارت من حیث المجموع اولی و الیق باشد و به حسب مصلحت کل خانه،تعیین موضعی از برای مجلس و مکانی برای دهلیز و محلی برای متوضأ و غیرها نماید و درین صورت11، نظر به مجموع خانه لایق به هر محل،آن است که مهندس تعیین نموده،اگرچه نظر21 به هریک از اجزاء،الیق آن باشد که مثلا مجلس باشد.
01 در کون و مکان فاعل مختار یکیست آرنده و دارنده اطوار یکیست11 از روزن عقل اگر برون داری سر روشن شودت کین همه انوار یکیست پس هر فعل که از ممکنات ظاهر شود حقیقتا21مخلوق حق تعالی است و البته متضمن صلاح نظام کل من حیث الکل،از این حیثیت صواب باشد.
و آنچه در مصراع2 ثانی گفته که3: آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد اشعار بر این است که نمایش خطا در نظر قاصر،آن است که دیده ادراک ایشان از غشاوه تقلید و سبل4صورت بینی پاک نشده و از اطلاع بر فاعل حقیقی و احاطه بر مصالح کلیه نظام عالم قاصرند."