چکیده:
سعدی از جمله نویسندگان طنزپرداز ادب کلاسیک ماست که در پژوهشهای زبان و ادب فارسی،کمتر به جنبهء طنزآمیز کلام وی اشاره شده است.شخصیتهایی که موضوع طنز سعدی قرار گرفته بسیارند؛مانند:پادشاه،محتسب،قاضی و... .طنز سعدی صریح و بیپرده نیست،ولی در رباعیات او در مقایسه با دیگر آثارش، صریحتر و گزندهتر است.موضوع غزلیاتش نیز اگرچه عشقی فردی و ناب است،اما دست کم در بیتهای اندکی،صوفیان و پارسایان روی در مخلوق را مورد حمله قرار میدهد.موضوع طنز حکایات بوستان و گلستان نیز در درجهء اول پادشاه است و دیگر طبقات اجتماعی را نیز کموبیش هدف طنز خود قرار داده است.سعدی از عناصری همچون تشبیه،تمثیل،استعاره،کنایه،اغراق و...با هدف آفرینش کلام طنزآمیز،به وفور استفاده کرده است.در این مقاله برآنیم تا به بررسی این شخصیتها و هنر بیان سعدی در این زمینه بپردازیم.
خلاصه ماشینی:
"موضوع طنز حکایات بوستان و گلستان نیز در درجهء اول پادشاه است و
دیگر طبقات اجتماعی را نیز کموبیش هدف طنز خود قرار داده است.
در این دو بیت نیز موضوع طنزآمیز،هشدار به پادشاه برای عدم غفلت است.
دومین مصراع بیت اول،توبیخ و صراحت بیانی که در جملهء«مست و غافل کی تواند»؟وجود دارد-با توجه به اینکه طرف خطاب پادشاه است-عامل ایجاد طنز
قدمهای خود میزند و این تمثیل،با شخصیت ابله برای پادشاه،کاربرد طنزآمیز
ولیکن نبردیم با خود به گور8 موضوع طنزآمیز این ابیات،حسرت خروردن پادشاه از کوشش در بهدست آوردن
موضوع طنز این حکایت نیز ظلم و ستم پادشاه است.
از دیگر موضوعات طنزآمیز آثار سعدی،قرار دادن پادشاه و پارسا است که
در این حکایت،دیگربار،ظلم و ستم پادشاه موضوع طنز قرار گرفته است.
در این حکایت،ریاکاری و تزویرگری زاهد موضوع طنز شده است.
پس از این سعدی با آوردن بیتی،این زاهد را مورد تمسخر قرار داده است.
و درویشان است که بیشتر این حکایات با به سخره گرفته شدن توانگر،با جملهای که
را بیشتر میکند و ایجاد کنندهء طنز است؛تا این قسمت از حکایت که درویش ساکت
در این بیت،آوردن تمثیل حیوان برای انسان،تحقیرآمیز است و کلام را نیز
در این حکایت،موضوع طنز تمام اعمال و رفتارهای صوفی نمایان است.
دلیل وی نیز این است که گلستان و تل سرگین برای وی برابر
بیش از این نعت خویش مگوی که زبان تحسینم از وصفت خیره شده است!5-قاضیان
موضوع طنز این شعر،دزد بودن قاضی است.
در طنز،تمثیل و تشبیه است؛از عناصر ادبی دیگر نیز کموبیش استفاده کرده است."