چکیده:
آیا قرآن مشتمل برهمهی علوم و وظیفهی مفسّر استخراج آنها ازقرآن است؟ در پاسخ به این پرسش سه دیدگاه مطرح شده است.
برخی قرآن را حاوی همهی علوم اعمّ از تجربی، عقلی، اخلاقی و ... دانستهاند. از این منظر باید کوشید و این علوم را از قرآن استخراج نمود. براین اساس، برخی کوشیده اند دستاوردهای علوم گوناگون را با مضامین آیات قرآنی تطبیق دهند.
دستهای دیگر بر این باورند که قرآن کتاب هدایت، تربیت و به کمال رساندن انسان، در تمام زمینههای فردی و اجتماعی است؛ بنا بر این نباید تفصیل و جزئیات همهی علوم را از قرآن انتظار داشت. از این منظر، هرگونه تلاش برای تطبیق آیات با یافتههای علوم بشری کاری ناموفق است و حتی ممکن است به انحراف و گمراهی منتهی شود. در این کتاب آسمانی اصول و احکام لازم برای رشد و شکوفایی انسان و برنامهی سعادت او آمده است و از این جهت کاستی ندارد.
بعضی نیز در عین حالی که قرآن را کتاب هدایت و رستگاری میدانند، معتقدند که گاهی برای روشنگری در رسیدن به اهداف یاد شده، در قرآن به پارهای از مسائل علوم تجربی اشاره شده است.
نوشتار حاضر پس از نقد و بررسی نظریّهی اول، دیدگاه سوم را تقویت کرده است بنا بر این از برخی آیات قرآن مطالبی از قبیل کرویّت و حرکت زمین به ذهن میرسد؛ گر چه تفصیل مباحث مربوط به این گونه علوم را هرگز نمیتوان در آن جویا شد.
The question of this paper follows as: does the holy Quran includes all branches of knowledge? Scholars, replying this question, have proposed three different points of view:
1- Some have thought that the holy Quran includes all branches of knowledge in different experimental, intellectual, ethical and … areas. Therefore interpreters should try to infer the sciences from it. Upon this point of view, some have tried to bring scientific findings in agreement with Quranic teachings.
2- Some other have considered the holy Quran as a book for man to be brought up and guided in singular and social fields accordingly. One, therefore, cannot consider it as a book including all teachings of different branches of knowledge in detail. On this view, every activity for bringing them into agreement leads to distortion and fails. This divinely revealed book includes all principles and basic rules needed for human beings to arrive at happiness and in this respect there can be no failure in it.
3- Some other, knowing the holy Quran as a book revealed for guidance and salvation of man, hold that in some cases a few references have been made to the problems of experimental sciences in such a manner that the main aims of the book might be established more easily.
This paper has argued against the firs but for the third view. The author, using some verses referring to sphericity and movement of the earth, have supported the claim finally.
خلاصه ماشینی:
3 ـ بعضی دیگر از اندیشمندان اسلامی راه میانهای پیش گرفته و معتقدند که گرچه در اصل، قرآن برای هدایت، تربیت و به کمال رساندن آدمیان نازل شده و در این زمینه چیزی را فرو گذار نکرده است، ولی به صورت تبعی و درحد نیاز در قرآن، اشاراتی به اصول و کلیات بعضی از مسائل علمی دیده میشود.
اما استدلال او به این دو آیه جای بحث دارد و تمام نیست؛ زیرا باید در آیهی اول توضیح دهد که اولا منظور از «کتاب»، چیست؟ آیا قرآن است؟ لوح محفوظ است؟ کتاب تکوین است یا تشریع؟ ثانیا منظور از (من شیء) چیست؟ آیا همهی علوم بشری و تجربی مورد نظر است؟ یا آنچه که از علوم دینی، معارف، اخلاق و احکام دین برای هدایت، تربیت و به کمال رساندن انسان لازم است؟ استناد ایشان به احادیثی است از این قبیل که رسول خدا(ص) فرمود ه است: پس از من فتنه به سراغ شما میآید؟ پرسیدند: آیا راه نجاتی از آن فتنهها وجود دارد؟ حضرت فرمود: بله، کتاب خدا که در آن اخبار گذشتگان و خبر از آینده و حکم آنچه که در میان شما باید جاری شود، وجود دارد (الاتقان، 2، 131) اما این را نمیتوان بر مدعای سیوطی حمل کرد؛ زیرا در این حدیث مواردی از جمله «خبر از گذشته و آینده» (قصص انبیاء گذشته که در قرآن آمدهاند) و حکم اختلافات و مسائل مبتلا به، ذکر شده است و برخلاف برداشت وی، هیچ یک از این موارد، حاکی از اشتمال قرآن بر جمیع علوم تجربی و غیر تجربی نیست.