چکیده:
اثبات حکمی آموزههای دینی مؤثر بوده است. این نوشتار میکوشید تا مباحث فلسفهء معرفت-شامل دو حوزهء هستیشناسی معرفت و معرفتشناسی-در حکمت صدرایی را بهصورت ساختاری نظاممند ارائه کند.معرفت،بهعنوان یک حقیقت ذهنی،در حکمت صدرایی بهتفصیل بررسی شده و احکام و نتایج برآمده از تحلیل دو جنبهء هستیشناختی و حکایتگری یا واقعنمایی آن در بسیاری از آرا و نظریات بهکار رفته است.صدر المتألهین به این رشتهء مهم اثر مستقلی را اختصاص نداده است؛اما نظریات و دیدگاههای وی گویای انسجام فکری و تسلط علمی او بر چیستی،جایگاه و کارکرد مباحث یادشده میباشد.ارائه این نظام و ساختار مقدمهای بر حرکت در مسیر اعلام استقلال دانش فلسفهء معرفت در حکمت اسلامی است که البته در حوزههای مختلف،ازجمله تبین و
خلاصه ماشینی:
"پس از تبیین چیستی و ملاک تقسیم معرفت،این نکته مطرح میشود که اگر علم حقیقتی از سنخ وجود بوده و علم حقیقی همان علم حضوری است،همچنین علم حضوری با عین وجود خود برای عالم حاضر میگردد،باید نسبت خاصی میان فاعل شناسا و ادراک وجود داشته باشد؛ازاینرو باید سراغ مهمترین ویژگی مشترک موجود میان نفس و معرفت رفت.
بدینترتیب،نظریهء تشکیک وجود و حرکت جوهری در تمام زمینههای حکمت صدرایی جاری و حاکم است(خسروپناه، 9731) بنیاد معرفت مهمترین پرسش در بخش معرفتشناسی این است که:زیربنای قطعی خدشهناپذیر همهء معرفتهای انسان چیست؟آیا نقطهای وجود دارد که همهء معرفتهای انسان به آن تکیه کنند؟بهعبارت دیگر آیا میتوان مبنای برای معرفتهای انسان یافت که نیازمند مبنا و تکیهگاه دیگری نباشد و بهاصطلاح صدق آن ذاتی بوده و بینیاز از معیار و مبنا باشد و اساسا آیا معرفتهای انسان مبنایی قطعی و نهایی دارد یا نه؟ بدیهیات و اقسام آن و کاربرد وآن در قیاس و استقرا بهعنوان مقدمه در پاسخ به این پرسش مطرح میشود(خسروپناه،3831).
گسترهء معرفت میتوان گفت مسائل معرفتشناسی با این مسئله کامل میشود که آیا اموری وجود دارد که تعلق علم بشری به آنها ممکن نباشد یا نه؟قلمرو و محدودهء شناخت عقلی و شناخت حسی کجاست؟آیا خدا،امر دانستنی است یا نادانستنی؟ در این مسئله باید به سبک ملاصدرا در تعیین قلمرو معرفت بشری و دلایل او در این مورد دقت کرد؛زیرا او معتقد به وجود حقایقی در عالم است که معرفت عقلی در نیل به آنها نارساست و تفکر را در حریم آنها راه نیست؛بلکه در آنجا تعبد و اطاعت محض یا شهود و مکاشفه راه دریافت معارف است."