چکیده:
ویژگیهای هریک از مفاهیم کلی را برشمرده است. منطقدانان انسان را به حیوان ناطق تعریف کردهاند و مشهور میان آنها «ناطق»به معنای موجودی است که معنا و مفهوم کلی را درک کرده، میتواند دادههای ذهنی خود را تجزیه و تحلیل نماید.آنها مفهوم کلی را به آن صورت ذهنی تعریف کردهاند که قابلیت صدق بر مصادیق بیشماری را داراست.منطقدانان و فلاسفه در تحلیل ذهن،به اقسام مختلف مفهوم کلی دست یافتهاند که دارای ویژگیهای متفاوت با یکدیگر است.شناسایی این ویژگیها و ارائهء تصویری شفاف از اقسام گوناگون مفاهیم،میتواند ما را در اندیشیدن درست یاری نماید و از خلط انواع گوناگون مفاهیم با یکدیگر مصون دارد.این مقاله با پژوهش در آثار فلاسفهء اسلامی،ابتدا تمایز معقول اول با معقول ثانی را با ذکر ویژگیهای هریک بیان نموده،سپس
خلاصه ماشینی:
"معقولات ثانیهء منطقی به دلیل اینکه موضوعاتشان مقید به ذهن است،تنها در ظرف ذهن متصف به آنها میگردند؛ولی معقولات ثانی فلسفی چون ذوات و ماهیات با صرف نظر از وجود ذهنی و عینی مستلزم آنها هستند،لذا در همه حال یعنی حتی در وقتی که به وجود خارجی موجود هستند به آنها متصف میگردد،درحالی که ظرف عروض و اتصاف معقولات اولی همواره خارج است(صدر المتألهین،1891 م،ج 1:533-181؛جوادی آملی، 5731؛ج 1:424؛لاهیجی،بیتا،ج 1:17-07).
ظرف عروض مفاهیم منطقی بر موضوع و اتصاف موضوع به آنها هردو ذهنی است، مثلا مفهوم«انسان»کلی است،اما خود انسان در خارج نه متصف به کلیت میشود و نه متصف به جزئیت و نه متصف به هیچیک از معقولات ثانیهء منطقی؛پس مصداق مفاهیم منطقی عین ذهنیت است و جز در ظرف ذهن تحققی ندارند و تنها مفاهیم ذهنی هستند که قابلیت اتصاف به اینگونه مفاهیم را دارند؛از اینرو این مفاهیم از طریق تماس و ارتباط مستقیم حواس با خارج بهدست نمیآیند؛بنابراین مصداق مفاهیم منطقی را از آن جهت که مصداق این مفاهیم هستند،نمیتوان بهصورت جزئی درک کرد.
7. ادراک مفاهیم فلسفی از طریق حس ممکن نیست،چون صورت حسی و خیالی ندارند و چون صورت حسی و خیالی ندارند،از طریق تجرید و تعمیم به دست نمیآیند (مصباح یزدی،3731،ج 1:002؛5731:04؛حائری یزدی،1631 الف:75؛1631 ب: 851)؛پس چگونه ذهن آنها را تحصیل میکند؟به نظر میرسد حصول مفاهیم فلسفی علاوه بر تقدم یک یا چند ادراک جزئی و نیز پیدایش مفاهیم کلی ماهوی،محتاج به تحلیل ذهنی خاصی است که معمولا در اثر مقایسهء دو معلوم حضوری یا دو نحو وجود عینی با یکدیگر انجام میگیرد."