چکیده:
اصول دین از آن بحث میشود.اصل وجود غایت در افعال الهی در مباحث مربوط به توحید اثبات میشود و سپس به عنوان مقدمه در اثبات اصول دیگر یعنی عدل،نبوت، امامت و معاد به کار میرود.میان متکلمان و حکمای مسلمان در خصوص وجود یا عدم غایت و غرض در افعال باری تعالی اختلاف نظر وجود دارد.اشاعره وجود هرگونه غایت و غرض در افعال الهی را با کمال ذاتی او متعارض میدانند و آن را انکار میکنند.در مقابل،حکمای الهی و متکلمان عدلیه معتقدند که حضرت باری تعالی در افعالش غایت و غرض دارد و هیچ فعلی از او سر نمیزند مگر اینکه متوجه غایت و غرض خاصی باشد؛اما در اینکه غایت و غرض در افعال الهی به چه کسی یا چه چیزی برمیگردد میان این اندیشمندان اختلاف نظر وجود دارد.متکلمان عدلیه معتقدند که غرض باید به غیر خدا برگردد تا او از هرگونه نقص و کاستی مبرا باشد؛اما حکما میگویند غرض باید به خود خدا برگردد تا با قاعدهء«العالی لا یلتفت الی السافل و لا یستکمل به»در تعارض نباشد.آنچه همهء صاحبنظران بر آن اتفاق نظر دارند این است که«نقض غرض قبیح است»،زیرا منجر به اجتماع خواستن و نخواستن فعل واحد میشود که محال است. قاعدهء قباحت نقض غرض»در کلام عقلی کاربرد زیادی دارد و کمتر قاعدهای از لحاظ کاربرد به پای این قاعده میرسد.اهمیت این قاعده تا بدان حد است که در تمام
خلاصه ماشینی:
"از آنچه گفته شد این نتیجه به دست میآید که میان صاحبنظران دربارهء اینکه غرض و هدف از افعال الهی به چه کسی یا چه چیزی برمیگردد،اختلاف نظر وجود دارد و قول صحیح این است که خدا را در افعالش غرضی جز ذات متعالی خودش نیست،زیرا اساسا غیر خدا چیزی وجود ندارد تا غایت و غرض برای او واقع شود و این همان چیزی است که در روایت به آن اشاره شده است«کان الله و لم یکن معه شیی».
از آنچه در این بخش گفته شد،این نتیجه به دست میآید که خدایی که ارادهء تشریعیاش بر این تعلق گرفته که انسان در اجتماع به کمال شایستهاش برسد و از آنجا که میداند انسان با صرف آنچه دارد به این مهم دست پیدا نمیکند و از جهتی میتواند قوانین لازم را برای انسان ارسال کند اگر این کار را نکند هدف خود را نقض کرده است و نقض غرض قبیح است بنابراین برای اینکه از جوامع بشری رفع اختلاف شود و زمینهء کمال انسانها فراهم آید،فروفرستادن وحی از سوی خداوند ضروری است.
متکلمان مسلمان نیز دربارهء ضرورت وجود امام برای جامعهء اسلامی اختلافی ندارند آنچه مورد اختلاف آنهاست این است که آیا معرفی و نصب امام بر خدا و رسول واجب میباشد یا امت باید به انتخاب امام و حاکم بپردازند؟متکلمان شیعه معتقدند که معرفی و نصب امام یک فعل الهی است و ضرورت دارد که خدا و رسول نسبت به این کار اقدام کنند اما متکلمان اهل سنت چنین اعتقادی ندارند و معتقدند که مردم باید یک نفر را به عنوان امام و رهبر خود برگزینند."