چکیده:
زبان در جوامع ساده اولیه،همچون همهی وجوه زندگی،وابسته به عادات و سنتهایی است که در نظر مردمان تقدس یافته است.با تحولات جامعه و خروج آن از وضع طبیعی،نوع خاص از زبان متناسب با تحولات اجتماعی شکل میگیرد.جامعهی اسلامی از قرن سوم شاهد تحولاتی مهم همچون افزایش ثروت،انتقال قدرت،ظهور گروههای جدید اجتماعی،مشارکت ایرانیان و تسلط فرهنگی آنان بود.این شرایط سبب شد صاحبان قدرت به زبان نوشتاری توجه ویژه مبذول دارند. متناسب با تحولات اجتماعی زبان نوشتاری کم کم دچار تفکیک شد و انواع ادبی،سیاسی،اخلاقی و دینی از دل آن سر برآورد.جاحظ متکلم معتزلی قرن سوم و مبدع بلاغت از تأثیرگذارترین چهرههای عالم عربی-اسلامی است در این مقاله سعی بر این است که ارتباط میان معضلات اجتماعی و شکلگیری اندیشه های جاحظ مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"هرچند برخی دیگر بر این نظرند که قیام علیه امویان دارای دلایل اسلامی بوده است زیرا اعراب و ایرانیانی که برداشت متفاوت نسبت به امویان و حکومت آنها داشتند بدان حرکت برخاستند.
نکته مهم این است که عباسیان برای اثبات مشروعیت خود موجه جلوه دادن اینکه پیامبر(ص)وارثی جز عموی خود عباس نداشت و از بنی هاشم تنها اولاد عباس مجاز به گرفتن قدرت میباشند؛از فرزندان علی(ع)کمک میگرفتند.
چنانچه پیشتر اشاره شد بدلیل مخالفتهایی که این نهضت میان اعرابی که خود را دارای فضایلی چون تقدم در اسلام،همزبانی با دین وصحابی پیامبر بودن میدانستند، برانگیخت از زمان مأمون به بعد چرخشی در سیاست قدرت حاکمه پدیدار شد.
دلیل دیگر که برای اثبات مدعای این مقاله میتوان آن اشاره کرد این است که جاحظ با اینکه یک معتزله بود ولی همچون اشاعره،اعجاز قرآن را برخاسته از نظم ویژه آن میداند.
دوران اولیه زندگی او همزمان با اوج گرفتن نهضت شعوبی بود امری که در شکلگیری آراء سیاسی جاحظ بسیار تأثیر بخشیدنکتهی دیگر که در برسی اندیشههای سیاسی جاحظ نباید از نظر دور داشت تفکرات معتزلی وی است؛مکتبی که در زمان حکومت مأمون رونق بیسابقه یافت.
کتاب تاج که منسوب به جاحظ است به تقلید از خدای نامه ایرانیان با هدف تعظیم پادشاه و بیان دلایل اطاعت از او تدوین شده است وی دلیل اطاعت از حاکم را این میداند که خداوند ایشان را به کرامت مخصوص به خود مزین کرده است و از قدرت خویش به آنها عطا فرموده و قسمتی از اماکن را به ایشان مخصوص داشته و بر امور بندگان مالک و مسلط ساخته است."