چکیده:
دیوان خانه یا به اصطلاح امروزی«دبیرخانه»همواره یکی از اساسیترین بخشهای ساختار سازمانی و اداری حکومت اسلامی بوده است؛و کاتبان دیوانی نیز از جایگاه بالایی برخوردار بودهاند.مؤلف دراین مقاله سعی نموده مفهوم واژهء کاتب و کتابت را بر اساس متون قدیمی عربی و نقد و تفسیرهایی که بر آنان نوشته شده روشن نماید،سپس به جایگاه کاتبان مختلف و وظایف هر یک از آنها در قلمرو حکومت امویان در اندلس پرداخته است.مقاله با بررسی انواع دبیرخانه در دوره حاکمان مختلف در مغرب اسلامی، خاصه کشور اندلس(اسپانیا)پایان میگیرد.
خلاصه ماشینی:
مؤلف دراین مقاله سعی نموده مفهوم واژهء کاتب و کتابت را بر اساس متون قدیمی عربی و نقد و تفسیرهایی که بر آنان نوشته شده روشن نماید،سپس به جایگاه کاتبان مختلف و وظایف هر یک از آنها در قلمرو حکومت امویان در اندلس پرداخته است.
1در جهان عربی-اسلامی برای کلیه کسانی که وظیفهء تدوین متون و فرمانهای رسمی صادره از جانب حکومت مرکزی را به عهده داشتهاند،اصطلاح''کاتب``به کار برده شده است؛ولی معلوم نیست که در اوایل حکومت اسلامی این واژه اشاره به نویسندگی در معنای ادبی آن داشته باشد.
69-71;Id. Histoire de L'Espagne musulman,nouvelle edition revue et augmentee, Paris-Leyde,1950-53,3 vols,III,pp.
در تاریخ ابن حیّان(متوفی 964 ق77/-6701 م)اطلاعاتی مربوط به این قسمت یافت میشود که آن را معادل''کتابةالعلیا``یا دبیرخانه عالی میداند،و عنوان صاحب منصب مسئول نوشتههای رسمی''کاتبالرسائل``ضبط نموده است.
Meouak,``Notes historiques sur l'administration centrale les charges et le recrutement des fonctionnaires 10-12 خصوصا dans l'Espagne musulmane(2e/VIIIe-4e/Xe Siecles)'',Hesperis-Tamuda,XXX/l(1992).
به عنوان مثال به البیان،2،ص 47/84 نگاه کنید که در آن هیچ یادی از«کتّاب»در دوران امویان اسپانیا وجود ندارد،در حالی که در ص 811/551، نام ابن یزید کاتب عبدالرحمان اول آمده است.
به ذکر دو نکته بسنده میکنیم:از یک سو با تصوری که از مفاهیم''کاتب``و''کتابت``وجود داشته،به نظر میرسد حداقل در دورهء حکومت امیران،ادارهای وجود داشته که مسئول آن،تدوین اسناد رسمی و تهیه متن فرامین حکومتی را عهدهدار بوده است؛از سوی دیگر میتوانیم به احترام''کتّاب``در جامعه عربی-اسپانیایی اشاره کنیم، احترامی که سبب شده وقایعنگاران در مورد جزییاتی که میتوانسته روشنگر نقش دبیران باشد به اختصار سخن گفته باشند.