چکیده:
مفسران فریقین، درباره معنای امامت، در آیه امامت حضرت ابراهیم (بقره/ 124) اختلاف نظر جدی دارند. این اختلاف ها با مباحث کلامی آمیخته شده و دامنه موضوع را فراختر کرده و به همین دلیل، اصطلاح شناسی امام در قرآن را دشوار ساخته است. در این مقاله، در ناحیه سلب، تنها به ذکر نظریه هایی که درباره معنای امامت در آیه مذکور مطرح هستند، بسنده کرده و به منابعی که آنها را مورد مناقشه قرار داده و ابطال کرده اند، اشاره شده است. سپس، در ناحیه ایجاب، معنای «پیشوایی با وجوب پیروی و اطاعت مستقل» برای معنای اصطلاحی «امام» پیشنهاد و بر سه پایه تحلیل مفهومی امام، استناد به آیات و تمسک به روایات، مدلل گشته است.
خلاصه ماشینی:
"مانند حدیثمحمد بن حسن الصفا که از امام صادق(ع)چنین نقل میکند: «ینکرون الإمام المفترض الطاعة و یجحدون به و الله ما فی الأرض منزلة أعظم عند الله منمفترض الطاعة فقد کان إبراهیم دهرا ینزل علیه الأمر من الله و ما کان مفترض الطاعة حتی بدا للهأن یکرمه و یعظمه فقال{/«إنی جاعلک للناس إماما»/}فعرف ابراهیم ما فیها من الفضل فقال{/و من/} {/ذریتی»/}فقال{/لا ینال عهدی الظالمین»/}قال أبو عبد الله(ع)أی إنما هی ذریتک لا یکون فیغیرهم»:(آنان امامی که اطاعتش واجب است را انکار کرده و از آن سرباز میزنند،به خداسوگند منزلتی برتر از«مفترض الطاعة»در زمین یافت نمیشود،حضرت ابراهیم روزگاری راسپری کردند و از ناحیه حق تعالی برایشان دستور میرسید و مفترض الطاعة نبودند تا آنکهخداوند ایشان را ارج نهاد و بزرگداشت و فرمود:من تو را برای مردم امام قرار دادم،پسحضرت ابراهیم،فضیلتی که در این مقام است را دریافتند و گفتند آیا از ذریۀ من امامانیخواهد بود؟خطاب رسید:این عهد به ستمگران نمیرسد،[سپس]امام صادق(ع)چنینفرمود:یعنی:امامت تنها در ذریۀ(غیر ستمگر)توست و در نسل دیگران نیست»(صفار،1404،ص 509).
از مجموع مباحث یاد شده که از تحلیل مفهوم امام و ادلۀ قرآنی و روایی به دست آمد،میتوان فراز{/«یهدون بأمرنا»/}را که در قرآن به عنوان وصف خاص برای«امام»به کار رفته، بدین صورت معنا کرد؛«باء»در«یهدون بأمرنا»به معنای مصاحبت یا ملابست است،«امرنا»بهمعنای«خواست و مطلوب حق تعالی»است،نتیجه آنکه امام،مردم را در صحبت1یا کسوت2خواست خداوند،به آنچه که مطلوب و مقصود خداست هدایت میکند و امر خدا و حکم اورا بر مطلوب و خواست دیگران مقدم میدارد و بر مردم نیز فرض است که از او اطاعت کنند."