چکیده:
کردها گروهی از اقوام آریایی هستند که همزمان با مهاجرت سایر طوایف آریایی به فلات ایران،در مناطق از کشورهای امروزی ایران،عراق،ترکیه، سوریه،آذربایجان و ارمنستان جای گرفتند.با این سکونتگاه اصلی این گروه بیشتر در مناطق یادشده بود اما گروههای کوچکتری از آنان با توجه به نوع زندگی و معیشتشان که مبتنی بر اقتصاد رمه گردانی بود و نیز بعضا به دلایل سیاسی،اجتماعی و فرهنگی در درازنای سدههای گوناگون در گسترهی مناطق مختلف قارهی آسیا و از آن میان نواحی شرقی ایران،پراکنده شده بودند. از علت و زمان دقیق پراکندگی کردها در مناطق شرقی ایران پیش از عصر صفویه اطلاع زیادی در دست نیست و تنها برخی از منابع به وجود کردها در خراسان در قرون نخستین اسلامی اشارهای کردهاند.برخی از منابع نیز اشارهی کوتاهی به حضور کردها در زمان حکومت تیموریان و اوایل دورهی صفوی دارند اما موج اصلی مهاجرت کردها به خراسان در زمان شاه عباس صفوی آغاز شد و تا روزگار نادر شاه ادامه یافت.بررسی دلایل این مهاجرت کموبیش اجباری و چگونگی انجام آن و نیز شناسایی برخی از دستاوردهای این مهاجرت موضوع مورد توجه این مقاله میباشد.
خلاصه ماشینی:
"وی که وجود کردهای ناآرام را در حد فاصل قلمرو ایران و عثمانی به زیان خود میدید با توجه به مشکل اصلی این گروه یعنی کمبود مرتع و چراگاه آنها را در سال 5001 ق6951/ م به جلگههای تهران،خوار و ورامین کوچانید(توحدی،حرکت تاریخی خراسان،12/1)و چون این اوزبکان به مناطقی چون بسطام،دامغان سمنان و کاشان در سال 6001 ق7951/ م موفق عمل کردند و توانستند در حملهای غافلگیرانه بسیاری از اوزبکهای مهاجم را کشته و اسرای ایرانی و اموال آنان را آزاد کنند(اسکند بیک منشی،7731،335)،شاه عباس تصمیم گرفت این گروه از کردان را که تعداد آنان حدود 04 هزار خانوار بود به منظور مقابله و ایستادگی در برابر اوزبکان به مناطق شمالی خراسان بکوچاند.
از آن جایی که هیچ یک از منابع به خرابیهای ناشی از این مهاجرت اشاره نکردهاند،میتوان احتمال داد که بعد از مهاجرت اولیهی دوران شاه اسماعیل و شاه طهماسب و مهاجرت چهل هزار خانوار در زمان شاه عباس،گروههای دیگری از کردها که وجود مناطق کوهستانی هزار مسجد،شاه جهان، آلاداغ و بینالود و درههای سرسبز منشعب از آنها را برای زندگی خود مناسب تشخیص داده بودند،به صورت تدریجی و در طی دهههای مختلف به خراسان کوچ کرده باشند (روشنی،اشراقینامه،181).
توحدی مؤلف کتاب حرکت تاریخی کرد به خراسان قراچورلوها را یکی از تیرههای سیودوگانهی ایل زعفرانلو میداند(توحدی،حرکت تاریخی کرد به خراسان، 502/2)اما رحمتی مؤلف رسالهی«نقش ایلات و طوایف بجنورد در دفاع از استقلال ایران»بر این باور است که قراچورلو،نخست ایل مستقلی بوده و استقلال ایلی خود را تا اواخر دورهی افشاریه حفظ کرده اما پس از حملات پیدرپی و مداوم ترکمانان و اوزبکان به نواحی مرزی بجنورد چون گرمخان،راز و مانه و سملقان،افراد این ایل که صدمات زیادی دیده بودند،متفرق شده و در نتیجه استقلال ایلی خود را از دست داده و تابع ایل شادلو شدند(رحمتی،221)."