چکیده:
افتتاح تجارتخانه در بوشهر به سال 1763 م.توسط کمپانی هند شرقی انگلیس،مقدمه ایجاد روابط ایران و انگلستان در دوره زندیه است.در این مقطع تاریخی،گذشته از عامل تجارت،لزوم ایجاد امنیت در سواحل جنوبی و منطقه خلیج فارس و فقدان نیروی دریایی مناسب برای نیل به این مقصود،دولتمردان ایران را به ایجاد روابط با قدرتهای حاضر در منطقه با هدف بهرهمندی از نیروی دریایی آنها ترغیب میکرد.عدم همکاری مؤثر انگلیسیها و نیز حمایت کریم خان زند از قبیله بنی کعب که کمپانی انگلیسی آن را تهدیدی علیه منافع تجاری خود در منطقه میدانست؛ موجب بروز تنشهایی در روابط دو طرف گردید،تا آنجا که انگلیسیها در سال 1769 م.بوشهر را ترک کردند.اگرچه اهمیتی که کریم خان برای تجارت قائل بود و نیز از رونق افتادن بصره-به عنوان مهمترین مرکز تجاری انگلستان در خلیج فارس-و فتح آن توسط ایران،زمینهساز روابط مجدد دو کشور شد.اما مرگ کریم خان و درگیریهای داخلی پس از آن،روابط دو کشور را جز در موارد محدود و معدودی به رکود کشانید.
خلاصه ماشینی:
"عدم همکاری مؤثر انگلیسیها و نیز حمایت کریم خان زند از قبیله بنی کعب که کمپانی انگلیسی آن را تهدیدی علیه منافع تجاری خود در منطقه میدانست؛ موجب بروز تنشهایی در روابط دو طرف گردید،تا آنجا که انگلیسیها در سال 9671 م.
این قرارداد اگرچه در ظاهر حاوی موادی است که تاسیس یک مرکز تجاری انگلیسی در بوشهر و چگونگی فعالیت آنها در ایران را مشخص میکرد،اما در واقع کریم خان زند قصد داشت با فراهم کردن شرایط مناسب برای تجارت انگلیسیها در ایران و اعطای امتیازاتی به آنها،با برقراری رابطه دوستانه با یک دولت مقتدر غربی به اهداف موردنظر خود دست یابد.
پیتر الوین رنچ2،ریاست نمایندگی بصره با اینکه هم از حکومت ایران به این دلیل که موضوع را به جای در میان گذاشتن با وی با نمایندگی بوشهر در میان گذاشته بود و هم از جرویس که نامههای وکیل را برای وی ارسال نکرد،ناراحت بود،اما،سرانجام با اعزام تارتار موافقت کرد3-هرچند در ابتدا درخواست وی را رد کرد- (Lorimer,1986:1789) (1)انگلیسیها از ترس اینکه رد درخواستهای ایران،لطمهای به امتیازات به دست آمده در قرارداد 3671 م.
(امین،0731:94-741)اما از سوی دیگر، شورای کمپانی در بمبئی به محض اطلاع از شکست مذاکرات،ضمن انتقاد از عملکرد نمایندگی بصره بهویژه شخص مور،پیشنهادهای وی را به شدت رد کرد و از آنجا که کریم خان هنوز به مذاکره به عنوان تنها راهحل ممکن برای رفع محدودیتها و مشکلات تجاری انگلیسیها در بوشهر معتقد بود، (Lorimer,1986:1798) با این حال،بریتانیا به مور دستور داد برای بار دوم اسکیپ را به شیراز اعزام کند."