چکیده:
کشف نمونه های متعددی از سفالینه نوع موسوم به کوباچه، شامل گونه های قلم سیاه، قلم سبز و رنگارنگ در کاوشهای باستان شناختی مناطق مختلف ایران مانند خراسان، ربع رشیدی در تبریز، اردبیل، تپه امامزاده بنیس در نزدیکی شبستر، شهر تاریخی گسکر (هفت دغنان) در نزدیکی صومعه سرا، تمیشه در استان گلستان، قلعه الموت، تپه نرگه در تاکستان و تپه شوره پزخانه در روستای خانلق از توابع شهرری در اطراف تهران و نیز نتایج آزمایش سنگ نگاری (Petrography) برخی نمونه های مزبور، به طور مستند بر منشا ایرانی این گونه سفال، دلالت و حداقل شهرهای نیشابور، مشهد، تبریز و اصفهان را به عنوان مراکز تولید این نوع سفالینه مشخص می نماید.
تولید سفال گونه موسوم به کوباچه، بر اساس نمونه های دارای رقم و تاریخ از نیمه دوم قرن نهم هجری، به دو صورت قلم سیاه و قلم سبز در ایران، آغاز و به صورت رنگارنگ تا قرن دوازدهم هجری در این کشور ادامه یافت. اگرچه از آن زمان، ساخت و پرداخت این نوع سفالینه، به شدت کاهش پیدا کرد، ولی به طور کامل منسوخ نگردید، به طوری که هم-اکنون نیز به حیات خود ادامه می دهد و در نقاط محدود و منحصر به فردی مانند «مند گناباد» تولید می شود.
The Iranian origin of some pottery was confirmed by discovery of various types known as Kūbācheh، including black، green and colorful pens found in archeological excavations of the different Iranian regions such as Khorasan، Rab’-e Rashidi in Tabriz، Ardebil، Emāmzādeh Benis near Shabestar، the historical city of Gaskar (Haft Daghnān) near Some’eh-Sarā، Tamisheh in Golestān Province، Alamut Castle، Nargeh Hill in Tākestān، and Shurpaz-khāneh Hill in Khānlaq village in the suburbs of Shahr-e Rey near Tehran. Findings of the petrography of certain samples further indicate the above fact and identify the production centers for this type of pottery to be the cities of Neyshābur، Mashad، Tabriz and Isfahān.
Based on the samples which carry dates and figures، Kūbācheh is known to have been produced in Iran since the second half of the ninth century AH in the two forms of black and green pens which continued up to the 12th century AH in its colorful forms. Whereas production of this type of pottery has decreased considerably since then، it has not been abolished completely and has survived up to the present time in some limited regions including Mend in Gonābād .
خلاصه ماشینی:
"ایران،خاستگاه سفالینۀ گونۀ موسوم به کوباچه دکتر فیروز مهجور استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه تهران از ص 143 تا 160 کیده: {IBکشف نمونههای متعددی از سفالینۀ نوع موسوم به کوباچه،شامل گونههای قلم سیاه،قلمسبز و رنگارنگ در کاوشهای باستان شناختی مناطق مختلف ایران مانند خراسان،ربع رشیدیدر تبریز،اردبیل،تپۀ امامزاده بنیس در نزدیکی شبستر،شهر تاریخی گسکر(هفت دغنان)درنزدیکی صومعهسرا،تمیشه در استان گلستان،قلعۀ الموت،تپۀ نرگه در تاکستان و تپهشورهپزخانه در روستای خانلق از توابع شهر ری در اطراف تهران و نیز نتایج آزمایشسنگ نگاری Petrography) برخی نمونههای مزبور،به طور مستند بر منشأ ایرانی اینگونهسفال،دلالت و حداقل شهرهای نیشابور،مشهد،تبریز و اصفهان را به عنوان مراکز تولید ایننوع سفالینه مشخص مینماید.
فال گونۀ موسوم به کوباچه: این نوع سفال که به جز یک نمونه،بقیه به شکل کاسه و به ویژه بشقاب لب تخت و عمدتا پایهدارمیباشد،دارای بدنۀ متخلخل و ترکیب سفید بسیار ریز و نرم است که با نقوشی به رنگهای مختلف مانندسیاه،سبز،آبی،اخرایی و قهوهای در زیر لعاب شفاف آراسته گردیده (Lane,1957:78) و به دو گروه کلیبه شرح زیر تقسیم میشود: 1-نوع متقدم:سفالینههای که دارای نقوش سیاه رنگ بر زمینۀ فیروزهای و یا سبز که در زیر لعاب شفافمیباشند،بنابراین سفالهای مزبور به دو زیر گروه«قلم سیاه»(تصاویر 3-1)و«قلم سبز»(تصاویر 5-4)تقسیممیشوند.
استگاه سفال گونۀ موسوم به کوباچه: منشأ و خاستگاه این نوع سفالینه،به دلایل زیر ایران است: 1-کاوشهای باستانشناختی:در کاوشهای علم،محوطههای تاریخی متعددی مانند ربع رشیدی درتبریز(تصویر 6)(روح انگیز،26)،تپۀ امامزاده بنیس در نزدیکی شبستر،منزل آیت الله مروج در اردبیل،تپهنرگه در تاکستان(لوح 2)،قلعۀ الموت(لوح 3)و شهر تاریخی گسکر(هفت دغنان)در نزدیکی صومعهسرا(جهانی،1385،78،80،82)،نمونههای فراوانی از سفالینۀ کوباچه به دست آمد."