چکیده:
علم مکانیک یکی از مهم ترین بنیانهای تمدن بشری محسوب میشود.
بدون این علم هرگز انسان قادر به انجام کارهای سنگین و طاقت فرسا نخواید
بود. با توجه به این که اسلام مسلمانان را به فراگیری علم و حرکت به سوی
تمدن کامل تشویق می کندء این علم در میان مسلمانان جایگاه خاص خود را
داشته است. این علم با محدوده خاص آن در بین مسلمانان به «علم الحیل»
معروف گردید. این مقاله در صدد نشان :دادن پیشینة این علم» نحوه ورود به
جهان اسلام ویژگی این علم نز مسلمانان» میزان اهتمام دانشمندان مسلمان به
این علم در دوزههای مختلف برآمده و در پایان, موارد استفاده ازفناوریهای علم
الحیل را مورد ارزیابی قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
"برخی از این دلایل عبارتاند از:توجه به اهمیتاین علم چه از بعد نظری و چه از لحاظ علمی در رابطه با ساختار تمدن هرحکومتی و نیز ارتباطتنگاتنگ مسائل این علم با سایر فنون و دیگر علوم،مانند ساختن وسائل سنجش وزن و مانندوسائلی که در کتاب میزان الحکمه آمده از قبیل ساخت انواع ترازوها،وسائل سنجش زمان(ساعتها)وسائل مورد نیاز منجمین و اخترشناسان مانند رصدخانهای که بنو موسی ساختند29واین که علمای نجوم در محاسبه فاصله زمانی در هنگام رصد به فناوریهای مربوط به«رقاص»احتیاج داشتند.
45 باحث جزری در کتاب«الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل» کیفیت بحث جزری بدین شرح است که در ابتدا به توصیف کلی ظاهر دستگاه و چگونگیکار و کاربرد آن میپردازد،سپس شرحی درباره چگونگی ساختن و سوار کردن هریک از قطعاتمیآورد-و در این زمینه به عملیاتی که باید به ترتیب انجام شود،توجه کامل دارد-و سرانجامچگونگی کار ماشین را با دقت کامل بیان میکند.
اما نکته قابل توجه در اینجاست که الحیل یا مکانیک معمولا منحصر در امور درباری وتشریفاتی آن برای هرچه باشکوهتر نشان دادن اقتدار حاکمان و سلاطین به ویژه«خلفاء»بوده؛مانند بنای دار الشجره مقتدر که از فنون مکانیکی برای نشان دادن شکوه آن استفاده شده است وسایر اختراعات الجزری مانند ظروفی که به طور خودکار مایعات را به اندازه معینی پر میکند و یاساخت خدمتکاران و کنیزکانی که به طور خودکار جام نوشیدنی را به میهمانان تعارف میکند دردربار فاطمیان و یا تحقیقات ابن هیثم در مورد روش جلوگیری از خطر طغیان رود نیل بهدرخواست خلیفه فاطمی49و موارد دیگر."