چکیده:
موضوع انسان کامل از جمله مباحث ریشهدار عرفانی و از جهتی فلسفی است که در طول تاریخ مطمح نظر اندیشمندان عرصه عرفان بوده است. به عبارتی مسئله انسان کامل با عرفان نظری پیوند عمیقی داشته و به همراه مسئله توحید، هسته اصلی عرفان را شکل میدهد. اهلالله معتقدند که انسان کامل آیینه تمامنمای حق و الگو و معیاری برای افراد انسانی است و آن گاه که حضرت حق اراده شهود ذاتی خود را کرد، با تمام اسما و صفات در او تجلی نمود. انسان کامل مظهر اسم اعظم الهی و جامع جمیع اسما و صفات است که در دامنه هستی گسترده شده و به آن وجود بخشیده است. ابنعربی انسان را خلیفه و کون جامع نام نهاد. علت این تسمیه، جامعیت انسان کامل میباشد که همه حقایق عالم وجود در وی نهفته است. از مجرای انسان کامل بعد از خلق جهان نیز بقا و دوام فیض بر مظاهر عالم خواهد بود و همچنین مظاهر عالم وجود، قوس صعود را نیز به واسطه انسان کامل طی میکنند. انسان کامل روح و جان همه موجودات عالم است که در جانها نفوذ کرده و در دلها رسوخ نموده، اگر در جهان نباشد زمین اهلش را فرو خواهد برد. که «لولا الحجة لساخت الارض باهلها».
خلاصه ماشینی:
"در جای دیگر ابنعربی آفرینش را اینگونه شرح میدهد: آنگاه که خداوند اراده نمود تا انسان را بیافریند و به اوج کمال برساند، به او جمیع حقایق عالم را اعطا کرد و تمامی اسما در او متجلی شدند و انسان هم صورت الهی و هم صورت کونی به خود گرفت (ابنعربی، همان: 2، 468).
در کتاب نقد النصوص نیز مطلب اینگونه بیان شده است: آنگاه که خدای متعال به ذات خویش نظر کرد و حب آفرینش اراده و قصد الهی را بر انگیخت؛ آنکه در علم و اراده الهی، اولین بوده و اول مقصد الهی برای پا گذاردن به هستی قرار گرفت، انسان کامل بود.
چون «رب» انسان حضرت اسم الله اعظم است، که به ظاهر و باطن و اول و آخر و رحمت و قهر و بالاخره اساس متقابله نسبت به او علی السواء است، از برای خود انسان در منتهای سیر باید مقام برزخیت کبرا حاصل شود؛ و از این جهت، صراط او ادق از همه صراطهاست (امام خمینی، 1375: 71) این دقیق بودن صراط از آن جهت است که انسان کامل باید در اوج تعادل باشد و ذرهای انحراف به چپ و راست نداشته باشد.
در فضایل ائمه اطهار( یعنی کسانی که بهواقع دارای مقام ولایت هستند، احادیثی نقل شده است؛ احادیثی در طینت ابدان و خلق ارواح و قلوب ایشان که اسم اعظم تنها به ایشان اعطا شده و علوم این حضرات از علوم همه انبیا و ملائکه و هر موجود دیگری بیشتر و بالاتر است، زیرا به خزینه غیبی حضرت حق متصل است."