چکیده:
از میان عوامل گوناگون تاثیرگذار در پیدایش فرقه های مذهبی، عاملی که به سهم خود تاثیر چشمگیری در این راستا ایفا کرده است، منع تدوین سنت نبوی است. در این نوشتار برآنیم تلاش دستگاه خلافت در صدر اسلام را در جهت منع تدوین حدیث و انگیزه های حاکمان وقت از این امر را بررسی کرده، به طور مختصر آثار زیانباری را که این مسئله در جامعه اسلامی به بار آورد، مطرح کنیم. یکی از این آثار، مطرح شدن افراد یهودی الاصل همچون کعب الاحبار و وهب بن منبه در جامعه اسلامی و تصاحب کرسی بیان معارف و تفسیر قرآن از ناحیه آنان بود. چرا که به دنبال منع تدوین حدیث و ایجاد محدودیت هایی در نقل حدیث برای صحابی بزرگواری همچون ابوذر، ابن مسعود و امثال اینان، توجه خلفا به افرادی همچون کعب و وهب بن منبه جلب شده، زمینه برای تحریف تفسیر آیات قرآن توسط آنان فراهم شد. بعدها در اواخر سده اول که منع تدوین حدیث برداشته شد، سیل روایات که بسیاری از آنها از اصل و اساسی هم برخوردار نبودند، با انگیزه های گوناگون روانه جامعه اسلامی شد و در کتاب ها ثبت گردید؛ به گونه ای که هر کس عقیده ای مطرح می کرد یا فرقه ای می ساخت، می توانست برای تثبیت آن به برخی از این احادیث استناد جوید.
خلاصه ماشینی:
علت واقعی منع حدیث این بود که دستگاه حاکمه از این ترس داشت که اگر باب نقل و کتابت حدیث باز شود، احادیثی نیز از پیامبر گرامی اسلام نقل خواهد شد که سد راه منافع و خواستههای آنان باشد و آرزوهای دنیویشان را بر باد دهد؛ همان نصوصی که به مناسبتهای مختلف در فضایل و مناقب حضرت علی( وارد شده بود.
14 اینان در آغاز گمان میکردند میتوانند نقل و نشر حدیث را به گونهای کنترل کنند که آنچه برای سیاست و حکومت خودشان مضر است، نقل نشود؛ از اینرو نخست خود ابوبکر پانصد حدیث از رسول خدا را نوشت، ولی بعد که دیدند چنین کنترلی ناممکن است (چه دیگر صحابه نیز آنچه از پیامبر اکرم شنیدهاند، خواهند نوشت و نقل خواهند کرد و اگر بنا بود احادیث پیامبر از طریق کتابت نشر یابد، نخستین کسی که در این زمینه بسان سایر فضایل، گوی سبقت را از سایران ربوده بود، حضرت علی( بود، همو که نسبت به ضبط و کتابت احادیث آن حضرت اهتمام بلیغ داشت و در این صورت این منقبت نیز در جامعه به نام ایشان رقم میخورد و شاید یکی از انگیزههای خلفا برای منع کتابت حدیث، مخفی نگهداشتن این فضیلت علی( بوده است) به طور کل کتابت حدیث را منع کردند؛ از اینرو ابوبکر آنچه را خود جمع کرده بود، سوزاند.