چکیده:
مکتب تفکیک که ریشه در تفکرات مرحوم میرزا مهدی اصفهانی و نظائر وی دارد، تعریف خاصی از عقل ارایه می دهد که از آن به عقل فطری تعبیر شده است. این عقل فطری کاشف از حقایق و جزییات و نوری مجرد و خارج از حقیقت انسان است و حجیتی ذاتی دارد. در این دیدگاه عقل برهانی و استدلال های فلسفی و برهانی باطل بوده و هیچ گونه حجیتی نداشته و در فهم معارف دینی نیز نمی تواند هیچ نقشی ایفا نماید. بر این اساس بایستی از هر گونه استدلال عقلی برهانی برای فهم معارف دین و تفسیر قرآن پرهیز کرد و از عقل فطری که ذاتا حجت است، در کنار سایر منابع برای تفسیر قرآن بهره برد. در این مقاله دیدگاه های مکتب تفکیک در رابطه با عقل و نقش آن در تفسیر قرآن بررسی و نقد و نقاط ضعف آن مشخص شده است.
خلاصه ماشینی:
"از سویی دیگر اگر از عقل وارد شده در روایات همان برداشت اهلتفکیک را داشته باشیم،آیا این برداشت نوعی رفع مسوولیت برای کسانی که عقل فطریآنها بیدار نشده،نیست و ایا اساسا کفار-که عقل فطری آنها به وسیله حجج الهی بیدارنشده،حجت برایشان تمام شده یا نه؟همچنین باید یادآور شد که اگر به فرض بتوانیم عقلو ویژگیهای آن را با نقل تبیین کنیم،اما آیا میتوانیم با استفاده از تعدادی روایت که هرگزمفید علم نیستند-چه از نظر سند و چه از نظر دلالت-مسالهای با این اهمیت را اثباتکرده و آن را ملاک و شاخص تشخیصهای خود قرار دهیم؟ 2-به فرض اینکه تعریف عقل در مکتب تفکیک را بپذیریم،باید دانست که بین عقلتعریفی در مکتب تفکیک و سایر تعاریف ارایه شده از عقل تنها اشتراک لفظی وجود دارد ومعنای قصد شده از آن بین مکتب تفکیک و سایرین،متفاوت است.
(رجبی و دیگران،311)این عقل با قوت و ضعف در همه انسانها وجود دارد و در عرصه نظریواقعیتهایی را که فعل انسان ربط ندارد(یعنی مدرکات نظری)را درک میکند مثل«الکل اعظم من الجزء»و در عرصه عمل نیز حکم به حسن و قبح اشیاء(مدرکات مربوطبه عمل انسان)مینماید(مظفر،370/1)این عقل به دلیل نتایج بدیهی که به بار میآورد،حجت است و میتواند در تفسیر قرآن یکی از منابع مهم باشد،اما عقل تفکیکی-به فرضاینکه به دلیل کاشفیت از واقع حجت باشد-معنای روشنی ندارد چرا که واژه نور نیز کهدر تعریف عقل فطری از آن استفاده شده خود بیانگر همه جزییات،احکام و ویژگیهایعقل نیست و این عقل در فهم دین عملا نقشی ایفا نمیکند و یا اگر نقشی دارد،بسیارکمرنگ است.
(جوادی آملی،70-79)بههرحال به نظر میرسد این نوع نگاه به تعارض ادله عقلی و نقلی به ویژه نگاهمرحوم ملکی میانجی،عملا عقل را از نقش مهم خود در فهم معارف دینی و به تبع آن درتفسیر قرآن باز میدارد،اگرچه در مکتب تفکیک به رغم همه این سخنان در مواضعمتعددی از عقل برهانی استفاده شده است و در ادامه به آن اشاره میشود."