چکیده:
محمدبن علی بن شهرآشوب سروی مازندرانی، از علماء و دانشمندانی است که با تالیفات ارزنده خود خدمات فراوانی جهت اعتلای تعالیم اسلام و قرآن کریم نموده است. یکی از این آثار وی، کتاب «متشابه القرآن» در زمینه تفسیر آیات قرآن است. کتابی که مملو از مباحث و مطالب قرآنی درمورد آیات متشابه و مشکل قرآن کریم است. در این مقاله با دقت در کتاب متشابه القرآن، برخی از گونه های تفسیر نگاری إبن شهرآشوب در تبیین آیات الهی، مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است. مهم ترین روش ها و گونه های تفسیری که نویسنده در کتاب متشابه القرآن به کار گرفته: بهره گیری از آیات متحد الموضوع، استفاده از قواعد عربی و نحوی، بهره جویی از روایات تفسیری، مدد جویی از اسباب النزول آیات، استناد به اجماع مفسران، تبیین معنای مفردات آیات، بهره گیری از ظواهر آیات، اشاره به بطن آیات، نقد روایات، استفاده از قیدهای توضیحی، ذکر مصادیق آیات، استناد به حکم عقل، تفسیر آیات الاحکام، تبیین نوع خطاب و به کارگیری صنایع ادبی و بلاغی در قرآن است.
خلاصه ماشینی:
"با توجه بهکثرت این روش در کتاب متشابه القرآن،در زیر تنها به دو نمونه از آن اشاره میگردد: 1-1-نسبت آزر با حضرت ابراهیم(ع):یکی از مباحث کلامی،که همواره در میانامامیه و سایر فرق اسلامی مورد بحث واقع شده،این است که انبیاء(ع)از اصلاب موحدانبه دنیا آمدهاند نه از نسل انسانهای غیر موحد؛اما برخی مخالف چنین دیدگاهی هستند؛از جمله دلایلی که مخالفان این نظریه بدان استناد نمودهان آیه 74 سوره مبارکه انعاممیباشد که میفرماید:«{/و إذ قال إبراهیم لأبیه آزر أتتخذ أصناما آلهة إنی أراک و قومکفی ضلال مبین»/}(الانعام،74) إبن شهرآشوب در برخورد با شبهه فوق،مینویسد:«زجاج میگوید:«برخی از نسبشناسان نام پدر حضرت ابراهیم را تارخ میدانند،درحالیکه آیات قرآن بر اینکه نامپدرش آزر بوده است،دلالت میکند.
وی دراین باره مینویسد:«مراد از أهل بیت در عبارت{/لیذهب عنکم الرجس أهل البیت/}،معصومان(ع)میباشند؛زیرا اگر تنها زنان پیامبر مراد بودند،میبایست،میفرمود:{/لیذهبعنکن و یطهرکن/}؛علت آوردن ضمیر مذکر در آیه این است که در جمع میان مردان وزنان،(از نظر ادبی و نحوی)برتری با مردان است و به تبع آن،ضمیر نیز مذکر آورد همیشود»(إبن شهر آشوب،62/2) 2-3-مرجع ضمایر در آیه 45 سوره بقره:مؤلف کتاب متشابه القرآن،در رد سخنکسانی که مرجع ضمایر در آیه{/و استعینوا بالصبر و الصلاة و إنها لکبیرة إلا علیالخاشعین/}(البقره،45)را استعانت میدانند،میگوید:«ضمیر به خاطر شهرت و کثرتاستعمال در میان خاص و عام،به کلمه«الصلاة»برمیگردد.
هرچند وجود چنین آرایههای ادبی در قرآن کریم،باعث شده است تا برخی آنرا یکی از دلایل تشابه آیات قرآن بدانند(معرفت،108/2)با این حال،إبن شهر آشوب نیزسعی نمود تا در کتاب خود بابی را با عنوان«نوادر قرآن»بدان اختصاص دهد و بابهرهجویی از مضامین ادبی و بلاغی،آیات متشابه را تفسیر نماید."