چکیده:
برخی از سوره های قرآن کریم دارای سرآغاز مشترک اند، به گونه ای که با همان نام شناخته می شوند. سور هفتگانه مسبحات، از این جمله است. مسئله این تحقیق، یافتن مشترکات هفت سوره مسبحات، یعنی سوره های اسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی است که همه آنها با تسبیح آغاز شده اند. در این نوشتار سعی شده است ضمن خوشه چینی از خرمن فضل و اندیشه مفسران و صاحب نظران علوم قرآنی، برخی مضامین مشترک موجود در این سور مبارکه نمایان شود. از جمله مضامین مشترک اصلی در این هفت سوره، تسبیح، اسماءالحسنی و رسالت است. از طرفی آیات سور مسبحات گویای اصول پنجگانه دین است. این آیات با تکیه بر پنج اصل توحید، نبوت، عدل، امامت و معاد، فروع دین را نیز معرفی و وظایف اخلاقی شخص را نسبت به خدا، خود، افراد جامعه و خانواده اش بیان می دارد.
خلاصه ماشینی:
مطالبي که در اين سوره بيان شده است مانند ساير سوره هاي مکي عبارت اند از ريشه دار کردن اصول عقيده و دين در اثبات توحيد، رسالت و معاد و ابراز شخصيت رسول اکرم (ص ) و تأييد آن حضرت با معجزاتي که صداقت ايشان را کفايت مي کند و همچنين پاسخگويي به شبهات متعدد مشرکان (زحيلي ، ١٤١٨ق : ٨).
اين سوره ها که به طور متوالي و يک در ميان در جزء بيست و هشتم قرآن کريم قرار گرفته و تمامي آنها تقريبا اواخر بعثت پيامبر اکرم (ص ) در شهر مدينه نازل شده اند (سيوطي ، ١٤٢٥ق : ٧٧) تناسبات خاصي با يکديگر دارند، به گونه اي که برخي مفسران ، اين پنج سوره را مسبحات خمس دانسته اند که با سورة حديد آغاز و به سورة تغابن ختم شده است (ابوالفتوح رازي ، ١٤٠٨ق : قرطبي ، ١٣٦٤ش : ٢٣٥).
سورة جمعه را همگان مدني دانسته اند (قرطبي ، ١٣٦٤ش : ٦٨ ؛ زرکشي ، ١٤٢٢ق : ٢٥١) و سياق آيات و سبب نزول آن نيز بيانگر همين مطلب است (سيوطي ، ١٤٢٥ق : ٤٥) اما برخي از مفسران آن را در شمار سوره هاي مکي ذکر کرده اند (طبري ، ١٤١٢ق : ١٨٧٢؛ ابوالفتوح رازي ، ١٤٠٨ق : ١٩٠).
سورة اعلي را همگان مکي دانسته اند (ابن کثير، ١٤١٩ق : ٣٧١) با وجود اين ، برخي از مفسران به لحاظ دو آيۀ ١٤و ١٥ که به زکات فطره و نماز عيد فطر تفسير شده اند، تنها صدر سوره را مکي و ذيل آن را مدني پنداشته اند (طبرسي ، ١٣٦٠ش : ١٥؛ طباطبايي ، ١٣٧٤ش : ٤٣٩).