چکیده:
یکی از رایج ترین شیوه های بهره گیری از آیات قرآن در نثر نویسندگان ، اقتباس و تضمین است . تاریخ جهانگشای جوینی که یکی از برجسته ترین متون نگارش یافته به نثر فنی است از این شیوه بسیار بهره برده است . در این مقاله ضمن اشاره به تضمین و اقتباس و اغراض آن در تاریخ جهانگشا انواع آن را نیز از نظرگاه های متفاوت بررسی می کنیم . یکی از مواردی که در این نوشته مورد توجه قرار گرفته جایگاه دستوری آیات قرآن در جملات است . از این منظر آیات قرآن به عنوان رکن تکمیل کنندة جمله از جهت دستوری گاه نقش مفعول ، مضاف الیه ، صفت ، مسند و مانند آن را ایفا می کنند. در این اثر، نویسنده به گونه ای هنرمندانه از آیات قرآن از سویی برای غنای معنایی و از سوی دیگر به منظور زیباسازی فضای کلام و نمایاندن هنر نویسندگی استفاده کرده است .
خلاصه ماشینی:
کلیدواژه ها: قرآن ، اقتباس ، تضمین ، تاریخ جهانگشا، نثر فنی * استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد دهاقان تاریخ دریافت : ١٣٨٨/١١/١٤ ش تاریخ پذیرش : ٨/ ٢/ ١٣٨٩ ش / مقدمه عطا ملک جوینی از نویسندگان و مورخان قرن هفتم هجری است که مدت ها در خدمت امیر ارغون ، حاکم مغول در ایران به خدمات دیوانی اشتغال داشت «گویا دبیر مخصوص او بود و به همین سبب در سفرهایی که امیر ارغون به قراقورم ، پایتخت مغولستان می کرد همراه او بود و در این سفرها اطلاعات فراوان دربارة مغولان و تاریخ چنگیز و جانشینان وی فراهم کرد و همان اطلاعات موثق است که مطالب اساسی کتاب معروف او جهانگشای را تشکیل داده است » (صفا، ١٣٦٣، ج ٣: ص ١٢١١).
در این شیوة نثر که از نظر سیر تاریخی بعد از نثر مرسل به وجود آمده توجه اصلی نویسنده به آرایش کلام است و او «می کوشد معنی و مقصود خود را در جامۀ تشبیه ها، استعاره ها و کنایه های گوناگون و الفاظ و ترکیبات زیبا بپوشاند و برای آراستن کلام از آیه های قرآن و اخبار و احادیث و شعر و امثال و حکم بهره گیرد و افراط در به کار بردن همۀ اینها علاوه بر به وجود آوردن اطناب باعث می شود که جمله ها از سیاق طبیعی دور شوند و معنی و مفهوم آنها در میان الفاظ پیاپی و مترادف و متجانس و سجع و آرایش های لفظی گم شود» (رستگار فسایی ، ١٣٨٠: ١٤٧).