چکیده:
ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، اﺛﺮی ﺣﻤﺎﺳﻲ و ﺣﻜﻤﻲ، و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎﻧﻮن ﭘﺮﺑﺎرﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎﻧﻬﺎی ﺗﻼﻗﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎی ﺷﺮق و ﻏﺮب در اﻳﺮان ﻗﺮار دارد. در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب، ﺣﻜﻤﺖ و اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﺣﻤﺎﺳﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻨﺎن در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ اﺛﺮی ﺟﺎوداﻧﻲ و ﺗﺤﺴﻴﻦﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ. ﺣﻜﻤﺖ ﻓﺮدوﺳﻲ را ﻫﻢ از ﻣﻀﻤﻮﻧﻬﺎی داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد و ﻫﻢ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻨﺪﻫﺎی ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﺔ آﺷﻜﺎر در ﭘﺎﻳﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎی اﻓﺮاﺳﻴﺎب ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ. اﻓﺮاﺳﻴﺎب در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺣﻜﻤﺖ، ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة دو ﻧﻴﺮوی ﺑﺎﻟﻘﻮة ﺷﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻔﻄﻮر در ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن، 54 ﺧﺸﻢ و ﺷﻬﻮت اﺳﺖ. ﺳﻴﻤﺎی اﻓﺮاﺳﻴﺎب در آﺛﺎر اﺳﺎﻃﻴﺮی و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺷﺮ و ﺑﺪی اﺳﺖ. ﺧﻮاه ﺑﻪ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره 12،ﭘﺎﻳﻴﺰ 7831 ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ و ﺧﻮاه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ در ﮔﺰارش ﺷﺨﺼﻴﺖ او در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺪﻳﻬﺎ و ﺷﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻬﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺷﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﻴﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﮓ را ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻧﺪازد. در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻨﻜﻪ او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة دو ﻧﻴﺮوی ﺧﺸﻢ و ﺷﻬﻮت اﺳﺖ، ﺳﻴﻤﺎی او ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﺳﺎﻃﻴﺮی اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ آﻣﺪه، ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ، و ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ و ﻛﺮدارﻫﺎی او، ﻛﻪ ﻫﻤﻪ در دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد اﺳﺖ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺐ ﺣﻜﻤﻲ و ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺑﺮای ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﺻﺎف و ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﻛﺮدارﻫﺎ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪل و ﻇﻠﻢ و ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ و ﺣﺘﻲ ﺑﺮای ادوار و ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮاﻣﻮشﺷﺪه - اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﺳﻤﺒﻠﻬﺎ- دﺳﺖﻛﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ دارد4 ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ، ﻣﺨﺎﻃﺐ 74 اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ از ﺷﺨﺼﻴﺖ داﺳﺘﺎﻧﻲ دارد و ﻫﻨﺮ ﺳﺨﻦﭘﺮوری ﺷﺎﻋﺮ و ﺑﺎورﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و ﻣﻴﺰان ﭘﺎﻳﺒﻨﺪی او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و آﻣﺎل و آرﻣﺎﻧﻬﺎی ﻣﻠﻲ و آن دﺳﺘﻪ از ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎر12، ﭘﺎﻳﻴﺰ 7831 ﻣﻌﺎﻧﻲ واﻻی اﺧﻼﻗﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ در ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻄﻮره و در ﻋﺎﻟﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ و اﻣﻜﺎن ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ، آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻚ ﻣﻲزﻧﺪ.
او در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزی ﺧﻮد ﻣﻄﻤـﺌﻦ اﺳـﺖ در راه رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮوزی از ﺑﻴـﺪاد و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی اﺑﺎﻳﻲ ﻧﺪارد: ﻧﺠﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻦ ﺑـﺮ درﻧـﮓ ﺟﻔﺎﭘﻴﺸﻪ ﮔﺸﺘﻢ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑﺮ آرم ز ﻛﻴﺨـﺴﺮو اﻳـﻦ ﺑـﺎر ﮔـﺮد ﺑــﻪ رای ﻫــﺸﻴﻮار و ﻣــﺮدان ﻣــﺮد ج )ﻫﻤﺎن، ج5، ص99( 45 در ﻧﺼﻴﺤﺖ ﺑﺮادرش ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﺧﻮن اﺳﻴﺮان اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را رﻫـﺎ ﻛـﺮده ﺑﻮد، ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭘـﺮ از آﺗـﺶ ﺑﺎﺷـﺪ و دﻟـﺴﻮزی و ﻣﻬـﺮ را در ﺣـﻖ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل5، ﺷﻤﺎره12، ﭘﺎﻳﻴﺰ 7831 دﺷﻤﻦ ﺑﻜﻠﻲ رﻫﺎ ﻛﻨﺪ )ﻓﺮدوﺳﻲ،7731:ج2، ص563 و 835(."