چکیده:
اهل معرفت بسته به مبانی فکری و تجربیات عملی ای که در طول سلوک خود داشته اند، منازل و «مقامات سلوک عرفانی» را به شیوه-های گوناگون دسته بندی نموده اند. امام خمینی نیز به نوبه خود، مقامات سالکان را به گونه ای ترتیب داده که از جهاتی، نسبت به طبقه بندی ای که سایر عرفا تنظیم و ارائه نموده اند، متفاوت و بدیع به نظر می رسد. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که امام خمینی منازل سلوک عرفانی را چگونه مرحله بندی و ترسیم کرده-اند؟ در پاسخ به مسئله مذکور، در این مقاله با تاکید بر آرای امام خمینی مقاماتی که سالکان طریق عرفان، باید از ابتدا تا انتهای سلوک خود طی کنند، طرح شده و به تبیین و تدقیق در کیفیت و ویژگی های این مراحل پرداخته شده است. از نظر ایشان، سلوک عرفانی - که نوعی حرکت، مسافرت و هجرت باطنی است از بیت نفس، إلی الله و رسوله- به طور کلی در «چهار مقام» یا منزل سامان می یابد که به ترتیب عبارتند از: مقام علم، مقام ایمان، مقام طمانینه و مقام شهود. منزل شهود نیز، در سه مرتبه مشاهده تجلیات ذاتی، صفاتی و فعلی حق، تحقق می پذیرد.
خلاصه ماشینی:
"موضوع و متعلق مشهودات عرفانی پرسش مهم دیگری که در اینجا مطرح میشود این است که وقتی سالک به مقام مشاهده واصل گشت،چه حقایق و اموری را مشاهده میکند؟به عبارت دیگر موضوعات و اموری که متعلق شهود وی قرار میگیرند،کدامند؟ در پاسخ باید گفت متعلقات و اموری که به مشاهدۀ عارف درمیآیند،موارد فراوان و مصادیق متنوعی را دربرمیگیرند که برخی از آنها عبارتند از:شهود باطن دنیا،عالم برزخ و موجودات مثالی،قیامت و برخی احوالات آن،مشاهدۀ اسمای الهی،آگاهی از اسرار درونی و باطن انسانها، شهود فقر و تعلق ذاتی خود به حق،(امام خمینی،1370:65).
عارف پس از آنکه به مقام توحید افعالی و صفاتی واصل شد و تمام افعال و همۀ صفات را به یک مرجع و مصدر اسناد داد،در سراسر هستی فقط یک ذات واحد مطلق میبیند که همان حقیقت نامتناهی-در عین وحدت و بساطت-در تمام اسما و اعیان موجودات،متکثر و متجلی شده است: از برای بعضی از ارباب سلوک ممکن است حجاب نوری اسمائی و صفاتی نیز خرق گردد،و به تجلیات ذاتی غیبی نائل شود و خود را متعلق و متدلی به ذات مقدس ببیند؛ و در این مشاهده،احاطۀ قیومی حق و فنای ذاتی خود را شهود کند،و بالعیان وجود خود و جمیع موجودات را ظل حق ببیند(امام خمینی،1382:454)."