چکیده:
گویش کرمانجی خراسان گونه ای از شاخه شمالی زبان کردی محسوب می شود که بر طبق آمار غیر رسمی حدود 7/1 تا 2 میلیون نفر گویشور در نقاط مختلف خراسان از جمله، قوچان، شیروان، بجنورد، اسفراین، چناران، فاروج، باجگیران، درگز، کلات، لوجی، رائین، جوین، مانه و سملقان، راز و جرگلان، گرمه جاجرم و رادکان و به صورت محدود حتی در مشهد بدان تکلم می-کنند. ویژگی ممتاز این گویش نسبت به دیگر شاخه های زبان کردی این است که خیلی از مشخصه های صرفی- نحوی زبان های ایرانی باستان را هنوز در خود حفظ نموده است. بررسی صرفی- نحوی این گویش کمک می کند تا از فروپاشی آن جلوگیری و دامنه تغییرات آن را کاهش دهیم تغییراتی که در نتیجه همجواری با زبان های غیر ایرانی از جمله ترکی و عربی بوجود آمده است. در بررسی صرفی- نحوی زیر ابتدا انواع حالتهای صرفی- نحوی از دیدگاه کیبورت توضیح و سپس برای هر یک، نمونه هایی از گویش کرمانجی خراسان ارائه و نشان خواهیم داد که علی رغم برخورداری از نظام های حالت متنوع و پراکنده این گویش، از تلفیقی از نظام های فاعلی- مفعولی و ارگتیو بطور غالب و بصورت همزمان بهره می برد.
خلاصه ماشینی:
"در بررسی صرفی-نحوی زیر ابتدا انواع حالتهای صرفی-نحوی از دیدگاه کیبورت توضیح و سپس برای هریک،نمونههایی از گویش کرمانجی خراسان ارائه و نشان خواهیم داد که علیرغم برخورداری از نظامهای حالت متنوع و پراکنده این گویش،از تلفیقی از نظامهای فاعلی-مفعولی و ارگتیو بطور غالب و بصورت همزمان بهره میبرد.
کیبورت (Kibort,2008:14-25) با استناد به برخی از زبانشناسان چون کریستال (Crystal,1980) و دیگران،با مطالعه بر روی بسیاری از زبانهای دنیا،حدود 26 حالت مختلف را گردآوری و در سایتی زبانشناختی موسوم به"سیل1"منتشر نموده است که در زیر به برخی از آنها که بهطور مستقیم با گویش کرمانجی در ارتباط هستند، بهطور مختصر اشاره و برای هریک نمونههایی از این گویش ارائه میشود.
" ABL در گویش کرمانجی خراسان این حالت به وسیله حرف اضافه "?a" به معنی"از"قبل از گروه اسمی نشان داده میشود.
" ABL ب)حالت مطلق1:حالت اسامی فاعلی(در فعلهای لازم)یا مفعولی در زبانهای ارگتیو-مطلق را نشان میدهد (Crystal,1980:1) در زبان هونزیپ2(یکی از زبانهای قفقازی شرقی)گروه اسمی "kid" به معنی"دختر"چه در جایگاه فاعل و چه در جایگاه مفعول بینشان است درحالیکه همین اسم در جایگاه عامل نشاندار میشود .
" ABS از آنجا که به اعتقاد برخی از زبانشناسان (Bynon,1979;Haig,1998) ،گویش کرمانجی خراسان در رده زبانهای ارگتیو-مطلق نیز قرار میگیرد،بنابراین از حالت مطلق در ساخت جملات متعدی برای گروههای اسمی بهره میگیرد.
GEN در مثال زیر نیز از زبان اوستایی(وندیداد 2،بند 1)به نقل از ابو القاسمی(1387:35) حالت اضافی با نشانگر "-anam" بعد از اسم نشان داده میشود: 52."