چکیده:
قلعه کوه قاین از جمله محوطه های تاریخی غنی مربوط به عصر سلجوقی در استان خراسان جنوبی است، که در جریان آواربرداری سال 1385، تعدادی شی چرمی منحصر به فرد از نظر قدمت و فن ساخت یافت شد؛ و در بین آن ها دو نمونه دارای نقش تزئینی شمسه مانند بودند. با توجه به ساختار آسیب پذیر چرم، معمولا این آثار به ندرت در شرایط تدفین باقی می مانند. از این رو، بررسی تطبیقی این نقش ها در درک بهتر قدمت این آثار، مفاهیم و پیشینه ی نقوش آن ها اهمیت دارد. این نوشتار توصیفی، تحلیلی و تطبیقی بر آن است تا جهت انتساب این آثار به هنر سلجوقی، میان نقش مایه های تزئینی آثار چرمی قلعه کوه و سایر آثار هنری سلجوقیان، ارتباط و شباهت هایی منطقی بیابد. همچنین به تاثیر پذیری این نقوش از هنر دوره ی سامانی و نیز تاثیرگذاری بر هنر ایلخانیان و نقش شمسه در تزئین گلیم های امروزین قاین پرداخته است. بر اساس نتایج حاصل، نقوش شمسه به کار رفته در این آثار که دارای مفاهیم عرفانی و دینی است و نمادی از نور و روشنایی در هنر اسلامی است؛ از نقش های رایج در هنر عصر سلجوقی بوده که با تغییراتی، تداوم نقش های هنر سامانیان است و در دوره ی ایلخانیان نیز در شکل های گوناگون با تغییراتی، مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین، شمسه هایی که امروزه در گلیم های قاین دیده می شود، ریشه در باور، فرهنگ و هنر پیشین این منطقه دارد، و تاثیرپذیری از نقش تزئینی چرم ها، در آن ها قابل مشاهده است.
خلاصه ماشینی:
"بررسی تطبیقی نقوش چرمهای قلعهکوه قاین با نقشمایههای سامانی،سلجوقی، ایلخانی و گلیمهای امروزین قاین1 تاریخ دریافت:1391/11/5 علیرضا کوچکزایی2 تاریخ پذیرش:1392/1/7 چکیده قلعهکوه قاین از جمله محوطههای تاریخی غنی مربوط به عصر سلجوقی در استان خراسان جنوبی است،که در جریان آواربرداری سال 1385،تعدادی شی چرمی منحصربه فرد از نظر قدمت و فن ساخت یافت شد؛و در بین آنها دو نمونه دارای نقش تزئینی شمسه مانند بودند.
براساس نتایج حاصل،نقوش شمسه بهکار رفته در این آثار که دارای مفاهیم عرفانی و دینی است و نمادی از نور و روشنایی در هنر اسلامی است؛از نقشهای رایج در هنر عصر سلجوقی بوده که با تغییراتی،تداوم نقشهای هنر سامانیان است و در دورهی ایلخانیان نیز در شکلهای گوناگون با تغییراتی،مورد استفاده قرار گرفته است.
1 4-آثار چرمی قلعهکوه قاین 4-1-بقایای کفش این کفش(تصویر 1)که گواهی از اوج خلاقیت،نبوغ و فن چرمسازی در عصر خود (احتمالال سلجوقی)است،از چند شکل چرم(از لحاظ ویژگیهای ظاهری)،که در کنار یکدیگر دوخته شدهاند،تشکیل شده است.
در تزئین آن از رنگهایی تقریبا مشابه کاسه تصویر 8 استفاده شده است،با این تفاوت که لبهها به صورت سادهاند و حاشیهای در لبهیداخلی ظرف دیده میشود که دارای نقوشی کتیبه مانند در میان نقشهای هندسی است.
ازاینرو انتساب این آثار چرمی به دورهی سلجوقی باتوجه به تشابه نقوش آنها با نقشمایههای سلجوقی، و نیز در نظر گرفتن سایر اشیاء مکشوفه از قلعهکوه قاین و عمق اکتشاف این آثار،فرضیهای صحیح بوده است.
همانطورکه گفته شد،این نقوش شمسه مانند،که از نقشمایههای رایج هنر سلجوقیان است،در سایر آثار این دوره نیز با شباهتها و تفاوتهایی دیده می- شود و تحتتأثیر هنر سامانیان شکل گرفته و در دورهی سلجوقی با تغییراتی مورد استفاده قرار گرفته است."