چکیده:
حوزه دیپلماسی علم و فناوری همچنان دارای قلمروی نوپایی است و ادبیات قابل توجهی از آن نیز در متون علمی و پژوهشی دنیا تاکنون منتشر نشده است؛ از این رو، گردآوری و سامان بخشیدن به مفاهیم مرتبط به این حوزه، یکی از بایسته هایی است که باید در حوزه نظری صورت گیرد و این امر یکی از کاربردهای اصلی تحقیق حاضر است. در این نوشتار، ضمن معرفی حوزه نوظهور دیپلماسی علم و فناوری و معرفی دو رهیافت کلی «علم وفناوری محور» و «دیپلماسی محور» در مطالعات ناظر به آن، بیان ضرورت های این حوزه برای کشورمان، و بررسی تجارب برخی کشورهای فعال در این راستا (آمریکا، انگلستان، آلمان، فرانسه و ژاپن)، یک چهارچوب نظری با شش محور اصلی «علم و فناوری»، «علوم سیاسی»، «اقتصاد»، «حقوق»، «ارتباطات» و «مطالعات بنیادی» به همراه اجزاء هر محور ارائه شده است. در نهایت نیز از این چهارچوب به منظور ارائه پیشنهاداتی اجرایی، در راستای ارتقاء دیپلماسی علم و فناوری کشور استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار، ضمن معرفی حوزه نوظهور دیپلماسی علم و فناوری و معرفی دو رهیافت کلی «علموفناوریمحور» و «دیپلماسیمحور» در مطالعات ناظر به آن، بیان ضرورتهای این حوزه برای کشورمان، و بررسی تجارب برخی کشورهای فعال در این راستا (آمریکا، انگلستان، آلمان، فرانسه و ژاپن)، یک چهارچوب نظری با شش محور اصلی «علم و فناوری»، «علوم سیاسی»، «اقتصاد»، «حقوق»، «ارتباطات» و «مطالعات بنیادی» به همراه اجزاء هر محور ارائه شده است.
بر این اساس، مسائل این حوزه نوپدید و مهم، بر پرسشهایی مانند پرسشهای زیر دلالت دارد: • با توجه به جایگاه قدرت نرم در پیشبرد اهداف دولتها در فضای جهانی، ظرفیت حوزه علم و فناوری کشور به ویژه در بعد فناوریهای نرم به چه صورت است؟ تا چه میزان علم و فناوری و پیشرفتهای این عرصه میتواند به عنوان پشتوانهای برای دستگاه دیپلماسی کشور قرار گیرد؟ • ظرفیت دستگاه دیپلماسی برای پیشبرد علم و فناوری کشور، به ویژه در حوزه فناوریهای راهبردی، به چه میزان است؟ • ابعاد و مؤلفههای اصلی دیپلماسی علم و فناوری کدام است؟ الگوی مفهومی دیپلماسی علم و فناوری که مبنای تدوین راهبردهای اثربخش در این زمینه قرار گیرد، چیست؟ • راهبردهای اثربخش به منظور تقویت دیپلماسی علم و فناوری کشور در حوزه فناوریهای راهبردی، بر مبنای الگوی مفهومی پیشنهادی، کدام است؟ جایگاه پیشگفته از علم و فناوری در عرصه جهانی از یک سو و نیز آرمانهای بلند جمهوری اسلامی ایران، نظیر «تمدنسازی نوین اسلامی» [3] از سوی دیگر، ورود اثربخش و تلاش برای اثرگذاری در این حوزه خطیر یعنی دیپلماسی علم و فناوری را ضروری میسازد.
باید توجه داشت که آمریکا از این بازوی مهم (دیپلماسی علم و فناوری)، در سیاست خارجی خود به خوبی بهره میبرد و اهداف متعددی را نظیر ایجاد وابستگی، بهبود روابط با دیگر کشورها، به ویژه بهبود روابط با کشورهای مسلمان بر اساس تصریح اوباما در دانشگاه الازهر [15]، همسو کردن کشورها با اهداف خود و در نهایت اعمال تحریمهای علمی و فناوری علیه ایران اسلامی از این طریق دنبال مینماید [2].