چکیده:
اذان و اقامه، به عنوان شناسة اعتقادی و سرود ایمان مسلمانان فقط ندایی برای اعلام وقت حضور در محضر حقّ نیست، بلکه دارای مضامین بلند ایمانی و عرفانی است و آثار عبادی و معنوی بسیاری در آن نهفته است. در این نوشتار سعی بر آن است که علاوه بر ارائه یک مفهوم شناسی کلی و بیان ارزش و اعتبار وحیانی و عبادی آن، پرده دیگری از برکات عرفانی و معنوی این آوای خوش رحمانی پیش چشم آویزیم. بر این اساس، پس از اشاره به منشا آسمانی و وحیانی اذان و فلسفه تشریع آن، به ارزش و اهمیت عبادی آن در سیمای احادیث پرداختیم، فرازهای اذان و اقامه را از دیدگاه مذاهب مختلف برشمردیم و گفتیم که اختلاف ایشان در تعابیر اذان از چه روست و چون است و در ادامه و در بخش دوم که هسته اصلی این نوشتار است سعی کردیم گوشههای کمتر شناخته شدة این صلای عشق را مورد بازشناسی قرار دهیم و لطایف ذوقی و مضامین عرفانی فرازهای بلند آن را در ستیغ نظر نشانیم تا بشناسیم و بدانیم که این آوای ربّانی نه فقط دربردارنده اصول ایمان و پایههای اعتقادی بلکه همه واژگان آن ذکر الهی است، اقرار و استشهاد به رسالت و ولایت حقّ است و ترکیب و ترتیب اذکار آن حاوی یک سیر از الله به الله و سلوک معنوی از افق قلب تا اعلاعلیّین است. در فرجام سخن به برخی آثار معنوی اذکار اذان اشاره نمودیم و برآمد این مطالعه را در معرض ملاحظه طالبان معارف دینی گذاردیم.
It is believed that Azan and Iqameh (Prayer call and practice), as a sign of belief and the song of faith of Muslims, are not just a call to declare their presence in the rightful place; however, they carry high content of faith and mysticism with many worship and spiritual works. In the present study, attempts have been made so as to provide a general conceptualization, indicate the value and credibility of its revelation and worship, and offer the mystical and spiritual blessings of this awesome sound. Accordingly after referring to the heavenly and revelatory origin of Azan, special attentions have been paid to its devotional value in the hadiths. In the meanwhile from different religions perspectives on Azan and Iqameh, Azans interpretations were taken into account. In the second major section of this paper, some less wellknown contents of Azan were considered with regard to the brilliant mystical themes on the basis of faith and belief since all its vocabularies are divine, the confession and affirmation of the mission, and the manifestation of right. In addition, the composition and arrangement of the statements comprise a course of Allah to Allah with the spiritual journey from the horizons of the heart to the Alailin. In the end, some of the spiritual works of Azans versions were also provided for religious subject advocates.
خلاصه ماشینی:
(عباسی ولدی، همان: ۹۳) حیعلات (حی علی الصلوة، حی علی الفلاح و حی علی خیرالعمل؛دعوت به نماز، سعادت و رستگاری و بهترین عمل) حی علیالصلاة؛ بشتابید به سوی نماز (دو مرتبه در اذان و اقامه) وقتی سالک با گفتن چهارتکبیر، برتر بودن خداوند از هر توصیف را اعلام کرد و با شهادت به الوهیت او، هر تأثیری را در وجود حقتعالی منحصر دانست و با شهادت به رسالت محمد مصطفی(ص) و ولایت علی مرتضی و اولاد معصوم او، به مقام قدس خلافت و ولایت تمسک جست، حالا باید بهصراحت، نیروهای ملکی و ملکوتی خویش را مهیای نماز کرده، با گفتن «حی علی الصلوة» به آنها اعلام حضور کند.
اغلب فرازهای اذان و اقامه از نظر نظم و ترتیب نزد مذاهب مختلف اسلامی یکسان و مشترک است، به جز سه فراز «حی علی خیر العمل»، «لا اله الا الله»و شهادت ثالثه، یعنی «اشهد ان علیا ولی الله» که میان شیعه و مذاهب اهل سنت در مورد این سه فراز اختلاف وجود دارد.
بر اساس آن چه در باب مضامین عرفانی و ذوقی اذان و اقامه گفته شده و از تامل در مفاهیم باطنی فرازهای این نغمة بهشتی و قدسی دریافت میشود، میتوان گفت: اذان، اعلام حضور به نیروهای ملکی و ملکوتی است، حضور در مقابل ذات مقدس خداوند با جمیع اسماء و صفات او، نشانه و شناسة برپایی نماز و هنگامه نشستن بر سجاده راز و نیاز با خالق بینیاز، فرح بخشترین سرود آسمانی و آوایی دلپذیر و روح بخش که آدمی را برای حضور در خلوتگه مسامره و محادثه با معبود فرا میخواند وسالکان طریق الهی را برای بار یافتن به مقام انس با حضرت دوست دعوت میکند.