چکیده:
برنجی سازی که شباهت بسیاری با ورشوسازی دارد، یکی از هنر صنعت هایی است که هم به
صورت دستی و سنتی و هم با کمک ماشین انجام می گیرد. سال 1211 اوج هنر برنجی سازی دستی
و دهه پنجاه آغاز ورود ماشین به این هنر بوده است. این مقاله که به صورت میدانی و با مشاهده
مستقیم نویسنده صورت گرفته، تاریخچه برنجی سازی در بروجرد، استادکاران، مواد اولیه و ابزار
کار و مراحل برنجی سازی اعم از برش کاری، لحیم کاری، خم کاری، چرخ کاری، پرداخت کاری،
آب کاری، قلم زنی و ریخته گری را مورد مداقه قرار داده است و به عنوان نمونه نحوه تولید
مهم ترین کالاهای ساخته شده این هنر همچون سماور، پارچ و سینی، از قالب سازی تا ترک کاری
را بررسی کرده است. این نوشتار، ضمن پرداختن به ابزار، مواد و مراحل هر یک از بخش های یاد
شده، به صورت مجزا، طرز فروش و بازار تولیدات برنجی را مرور کرده است.
خلاصه ماشینی:
امـا بـه دلايلـي چـون ظهـور ماشـين در عرصـه هنـر برنجيسازي (که نخستين بار در تهـران از آن اسـتفاده شـد) و نيـز رقابـت اسـتادکاران برنجيساز اصفهان (که با استفاده از ره آورد ماشين از ميزان کيفيت و ارزش واقعي ايـن هنر در بازار کاسته اند) و مهم تر از همه وجود تعصبي که استادکاران بروجـردي نسـبت به کار دستي داشتند و معتقد بودند که کيفيـت و ظرافـت کـار دسـت ، در کـار ماشـيني نيست ، باعث شد که عرصه بر کار استادکاران ايـن هنـر کـه از ديربـاز بـه مـدد دسـتان هنرآفرين خويش چشمگيرترين کالاهاي برنجي را خلق ميکـرده انـد، تنـگ شـود و در مجموع آنچه از اين رهگذر نصيب هنر برنجيسازي بروجرد شده ، بسته شدن کارگاه هـا و روي آوردن استادان آنها به مشاغلي از قبيل پاسباني، راننـدگي و کاسـب کـاري بـوده است .
چون اشکال کليه توليدات برنجي از جملـه سماور، پارچ يا قندان استوانه اي هستند، طرز لحيم کاري به اين نحو اسـت کـه مـثلا در مورد بدنه سماور، ورقه بريده شده آن را به شکل لوله درميآورند و چون محل اتصـال ميبايست لحيم گـردد يـا جـوش داده شـود، بـراي ايـن کـار آن را درون تشـت آبـي ميگذارند و محل درز را مقداري ماده سفيد رنگ موسوم به تنه کار ميزنند کـه بـراي از بين بردن چربي است و روي اين ماده را خرده هاي بسيار ريزي از برنج ، روي و قلع در قسمت داخلي ميريزند.