چکیده:
رشد اخلاقی فرایندی است که به بهبود شاخصهای اخلاقی از قبیل استدلال و نگرش اخلاقی، هیجانات اخلاقی، درونیسازی اصول اخلاقی و التزام علمی به هنجارهای اخلاقی منجر میشود. از جمله نظرات شایع در رشد اخلاقی، نظریه کلبرگ است. در پژوهش حاضر با پذیرش چارچوب نظری او (نظام شش مرحلهای رشد استدلال اخلاقی) به واکاوی رابطه این رشد با رشد مطلوبیتهای اقتصادی (تولید، توزیع و انباشت ثروت) پرداختهایم. این پژوهش ماهیت کتابخانهای دارد و با اتکا به اسناد صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که چه رابطهای میان ساز و کار و مراحل رشد قضاوت و استدلال اخلاقی با عملکرد مطلوب اقتصادی افراد وجود دارد؟ این رابطه به صورت دوسویه (تاثیر دوجانبه) بررسی شده است. نتیجهای که از این پژوهش حاصل شد، این بود که مراحل رشد اخلاقی رابطهای مستقیم با شاخصهای رشد اقتصادی دارند، البته برخی مراحل رشد، نیازمند ضمیمه کردن فرهنگ عمومی خاصی میباشند تا این رابطه ایجاد شود. از سوی دیگر، ارتقای وضعیت اقتصادی (تولید ثروت پاک و توزیع عادلانه آن)، زمینهساز رشد اخلاقی کلبرگی میباشد. در این بین اخلاق اسلامی، هم در سطح حداکثری و هم در سطح حداقلی، نه تنها به زهد مذموم تشویق نمیکند، بلکه زمینهساز رشد اقتصادی میباشد.
Moral development is a process leading to improvement of moral standards such as moral reasoning and attitude, moral emotions, internalization of moral principles and practical commitment to moral norms. Among the prevalent views on moral development is Kohlberg’s view. In the present study, while accepting his theoretical framework (six-stage system for development of moral reasoning), we have dealt with exploring the relationship between this type of development and development of economic utilities (production, distribution and accumulation of wealth). This study is a library research and has been conducted using written documents. The main question is as follows: “What is the relationship between mechanism and stages of development of moral reasoning and judgment on the one hand and individuals’ favorable economic performance on the other hand?” This relationship has been studied in a reciprocal way (mutual effect). The results of the research show that the stages of moral development have a direct relationship with the indexes of economic development. Some stages of development, however, require the attachment of a certain public culture pack so that the aforementioned relationship may be established. On the other hand, promotion of economic conditions (production of refined wealth and just distribution of it) prepares the ground for moral development in Kohlberg’s view. Here, Islamic ethics - both on maximum and minimum levels - not only avoids encouragement of despicable austerity but also prepares the ground for economic development.
خلاصه ماشینی:
در مرحلۀ پنجم رشد اخلاقی (اولین مرحله سطح سوم)، فرد در ضمن اینکه قوانین مورد توافق عمومی را محترم میشمارد، بر این باور است که میتوان قوانین را نقد و برای بهبود آنها تلاش کرد.
اسمیت بر این باور بود که در صورتی ثروت ملل افزایش مییابد که هر کس فقط منافع خود را دنبال کند (دادگر، 1383، ص228)؛ یعنی در نگاه نخست، مفاد مرحلۀ اول کلبرگ برای تأمین نظریۀ اسمیت لازم و کافی است و به نظر میرسد به رشد بیشتری نیاز نیست.
این نگاه خود مستقیماً انگیزۀ تولید ثروت پاک نیست، ولی اگر این نگاه به فرهنگ عمومی تبدیل شود و همۀ افراد جامعه به این سطح برسند، زمینۀ فعالیتهای اقتصادی مطمئن فراهم میشود.
اما دربارۀ مرحلۀ پنجم باید گفت سوگیری اصلی این مرحله، توجه به اصول اخلاقی جهانشمولی است که میتوانند ملاک نقد قوانین موجود باشند؛ یعنی اگر قوانین حاکم بر فعالیتهای اقتصادی، غیراخلاقی و ناعادلانه وضع شده و زمینۀ سوءاستفادۀ فرصتطلبان را فراهم آوردهاند، میتوان امید داشت که با نگاهی نقادانه و مبتنی بر اصول اخلاقی جهانشمول، برای اصلاح آنها اقدام شود.
دربارۀ مراحل پنجم و ششم گفتنی است که نگاه عدالتطلبانۀ این دو مرحله مستلزم ایجاد زمینۀ رشد مساوی برای کل جامعه است؛ یعنی همۀ افراد جامعه (مخصوصاً دهکهای پایین) به رونق فضای کسب و کار امیدوار میشوند و همین امید، زمینهساز فعالیت و رونق اقتصادی میشود.
همدلی، انگیزۀ لازم را به فرد میبخشد تا برای کاهش فقر اقتصادی و بهبود شاخصهای معیشتی همنوعان خود تلاش کند؛ یعنی این عامل نهتنها به بهبود شاخص توزیع ثروت، بلکه به افزایش تولید ملی نیز کمک میکند.