چکیده:
بنمایۀ هستی آدمی بر اساس تقابلهای دو وجهی ساحت بیرونی و درونی او است و مهمترین کارکرد ذهن آدمی محسوب میشود و همان است که ابعاد متناقض وجود انسان و هستی را نمایان میسازد. فیض کاشانی از یک سو تحتتأثیر آموزههای قرآنی و تعالیم اسلامی و از دیگر سو تحت تأثیر تفکرات فلسفی و کلامی عصر خویش قرار دارد. وی با درآمیختن بنمایههای علمی با مبانی معرفتی و کشف و شهودی، گویی به سخنانی تازه و بدیع در واکاوی لایههای پیدا و روانکاوی لایههای پنهان آدمی میپردازد. کشف مبانی روانشناختی و جنبههای پنهان آدمی در لایههای اشعار این شاعر به روشن شدن بینش او در زمینه تقابلهای دوگانه انسان کمک میکند. با توجه به این ضرورت و اهمیت، نویسندگان این پژوهش، نخست به بررسی جایگاه انسان و ارتباط او با عالم لایزال الهی میپردازند؛ سپس جنبههای متناقض وجود آدمی را در شعر فیض کاشانی بر اساس مؤلفههایی همچون درد و لذت، جبر و اختیار، شک و یقین و... با رویکرد عرفانی- روانشناختی مورد بررسی و تحلیل قرار میدهند. از این پژوهش درمییابیم عرفان که سرچشمۀ تعادل و تکامل و به مثابۀ علم روانشناسی در دورۀ معاصر است، به شعر و اندیشۀ فیض کاشانی استواری و ثبات خاصی بخشیده است.
The basis of human existence is based on the binary opposition of the external and internal spheres. These are the most important functions in the mind which reveal the contradictory dimensions of human existence. On the one hand, Feyz Kashani, was influenced by Quranic and Islamic teachings and on the other, he was inspired by philosophical and theological thoughts of his age; therefore by combining these scientific foundations with epistemological ones, he tries to the discover the psychological foundations and hidden aspects of humanity in the layers of human characters which helps clarify his vision of the dual confrontations of human. Given necessity and importance of this agenda, in the present study, the authors firstly focus on the status of human and his relationship with the eternal divine source, then based on the contradictory aspects of human existence in Feyz Kashani’s poetry such as pain and pleasure, authority, doubt and certainty, such aspects are analyzed and studies based on a mystical-psychological approach. What distinguishes the achievement of this research from other achievements, is that mysticism as a source of balance and evolution and as a science of contemporary psychology has given mental stability to the poetry of Feyz Kashani.
خلاصه ماشینی:
در اين نظريه هر فـرد، خـودش تنهـا کسي است که ميتواند بفهمد تجـارب او از ادراک هسـتي چگونـه اسـت ؟ و بـرايش چـه معنايي دارند؟ اما از نظر فرانکل ١ «انسان ، آفريده اي مسئول است کـه بايـد بـه معنـي بـالقؤە زندگي خود تحقق ببخشد و معتقد است بايد معني حقيقي زندگي را در جهـان پيرامـون و گرداگرد خود يافت نه در جهان درون و ذهن و روان خود.
در اين مقاله ، اشعار فيض با توجه به آراي روانشناسان انسان گرا از جمله : اريک فـروم ، رنه آلندي، فرانکل ، کارل راجرز، مزلو و فرويد، با محورّيت قـرار دادن انسـان و تفکراتـي دوگانه همچون : درد و لذت ، جبر و اختيار، شک و يقين ، عقـل و عشـق ، تـرس و اميـد در شعر وي مورد بررسي قرار ميگيرد.
هدف از اين پژوهش ، پاسخ به اين پرسش اسـت کـه آيـا تقابـل هـاي ذهنـي مـدّ نظـر روانشناسان انسان گرا، قابليّت بررسي و تحليل در بينش فيض کاشاني و هم سويي با مبـاني معرفتي وي را دارد؟ ١-٢- پيشينۀ پژوهش دربارٔە اشعار فارسي از نظر عرفاني و روانشناسي، پژوهش هاي متعدّدي شکل گرفته کـه البته هيچ کدام به طور مستقيم با اين پژوهش در ارتباط نيست ؛ براي نمونه مقاله اي با عنوان «تحليل عرفاني-روان شناسي ميل خوردن از نظرگاه مولـوي» بـه نويسـندگي کـورس کـريم پسندي که در زمستان ١٣٩٨ در فصل نامۀ عرفان اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد زنجـان در شمارٔە ٦٢، به چاپ رسيده اسـت .