چکیده:
یکی از مهمترین حوزههای تحقیق در آثار ادبی، شناسایی منبع یا منابع احتمالی یک متن است. اینگونه تحقیقات ضمن اینکه از جهت روابط بینامتنی مهم است، میتواند در رفع نارساییهایی که به متن مقصد راه یافته است نیز مفید باشد.پژوهش حاضر که شامل مقایسۀ بخشی از مرآة الخیال شیرعلیخان لودی با جامع الصّنایع والاوزان سیف جام هروی است، نشان میدهد که لودی در تدوین قسمتی از تذکرۀ خود، بیآنکه نامی از جامع الصّنایع ببرد، از آن بهره برده است. تا قبل از این پژوهش، تنها منبعی که روشن شده بود در تدوین بخشی از آن، از جامع الصّنایع استفاده شده، کشّاف اصطلاحات الفنون بود که مؤلّف آن، صریحاً از جامع الصّنایع نام برده است. اکنون معلوم میشود که لودی 56 سال قبل از آن، در تدوین کتاب خود از جامع الصّنایع، بهره برده است. در بخش دیگر این پژوهش، با تکیه بر جامع الصّنایع، برخی نارساییهای مرآة الخیال بررسی، و شماری از ضبطهای ناصحیح آن اصلاح شده است.
One of the most important areas in literary research is the identification of the possible source or sources of a text. Besides its significance as to intratextual connections, such research can be of some help in removing the shortcomings that have pervaded the text concerned.The present study, which includes a comparison between a portion of Shir Ali Ludi’s Mer’at al-khiyal and Jame’ al-sanaye’ va ‘l- owzan written by Seif-e Jam of Herat, indicates that Ludi has benefited from the latter work in compiling his tazkerah without acknowledging his source. Prior to this study, the only book that, according to its author, had made use of the Jame’ al-sanaye’ was the Kashshaf-e Estelahat al-fonoun ( The Discoverer of Technical Terminology). It has now become known that 56 years earlier, Ludi had borrowed from the Jame’ al-sanaye’.In another part of the present research, based on the Jame’ al-sanaye’ some of the defects of the Mer’at al-khiyal have been examined and a number of the incorrect recordings therein corrected.
خلاصه ماشینی:
آینۀ میراث، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب دوفصلنامۀ علمی (مقالۀ علمی ـ پژوهشی)، سال 20، شمارۀ 1 (پیاپی: 70)، بهار و تابستان 1401، 73-84 اقتباس شیرعلیخان لودی از «جامع الصّنایع والاوزانِ» سیف جام هروی و نکاتی در تصحیح «مرآة الخیال» امید شاهمرادی 1 چکیده یکی از مهمترین حوزههای تحقیق در آثار ادبی، شناسایی منبع یا منابع احتمالی یک متن است.
کلیدواژهها: تصحیح، سیف جام هروی، جامع الصّنایع والاوزان، شیرعلیخان لودی، مرآة الخیال اریخ دریافت: 30/2/1401 تاریخ پذیرش: 15/5/1401( دانشآموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی مشهد/ o.
هدف اصلی این پژوهش این است که نشان دهد شیرعلیخان لودی، از ادیبان و تذکرهنویسان ابتدای سدۀ دوازدهم، در بخشی از کتاب خود موسوم به مرآة الخیال، از جامع الصّنایع، اثر بلاغی سیف جام هروی، بدون اینکه نامی از آن ببرد اقتباس فراوانی کرده است.
1158ق] در کشّاف اصطلاحات الفنون، این کتاب (جامع الصّنایع) را اشتباهاً به امیرخسرو دهلوی نسبت داده (ذیل «طرز») (فتوحی رودمعجنی، 1385: 179؛ نیز همو، 1379: 159) براساس استنباطی ناصحیح از سخن تهانوی در کشّاف، صورت گرفته است؛ زیرا تهانوی آنچه را ذیل «طرز» و طرز «خسروانه» نوشته نه سخن خود او، بلکه قولی است که عیناً از متن جامع الصّنایع نقل کرده است.
این بیت از امیرخسرو دهلوی است و علّت سرایش آن ماجرای ملاقات خسرو با شمس دبیر، از شاعران برجستۀ شبهقارّه، بوده که شرح ماجرای آن و این بیت علاوه بر جامع الصّنایع (سیف جام هروی، 1399: 166)، در مجموعۀ لطایف (گ 216ر)، نیز آمده است؛ بنابراین با تکیه بر جامع و میزان اشتراکی که این متن با مرآة دارد، این قسمت را باید اصلاح کرد.